Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego – procedura i formalności

W polskim prawie małoletni, podobnie jak każdy inny spadkobierca, dziedziczy prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, zgodnie z art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że dziecko, będąc spadkobiercą, może dziedziczyć zarówno aktywa, jak i pasywa (długi) zmarłego. Jak wyglądają jednak w praktyce procedury oraz formalności związane z odrzuceniem spadku w imieniu małoletniego przez np. jego rodziców?

Dziedziczenie przez małoletniego

Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego, spadkobierca ma do wyboru trzy możliwości w kwestii przyjęcia spadku:

Przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste),
Przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza),
Odrzucenie spadku.

Procedura odrzucenia spadku przez małoletniego nie różni się zasadniczo od tej stosowanej przez pełnoletnich spadkobierców, z wyjątkiem wymogu uzyskania zgody sądu opiekuńczego w celu dokonania tego czynu prawnego w określonych przypadkach.

Nowelizacje w 2023 roku

W dniu 15 listopada 2023 roku weszła bowiem w życie nowelizacja przepisów Kodeksu postępowania cywilnego oraz Kodeksu cywilnego, która wprowadziła istotne zmiany dotyczące procedury odrzucenia spadku w imieniu małoletniego. Zgodnie z nowymi przepisami, rodzice mogą teraz złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka bez konieczności uzyskiwania zgody sądu rodzinnego, pod warunkiem spełnienia określonych wymagań.

Zgodnie z nowym art. 641 § 3¹ ustawy Kodeks postępowania cywilnego, rodzic, składając w imieniu dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku, oświadcza o:

przysługiwaniu mu władzy rodzicielskiej i jej zakresie,
wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku, chyba że oświadczenie to jest składane wspólnie,
uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców,
odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka

– chyba że przed złożeniem oświadczenia zostało wydane zezwolenie sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka w postaci odrzucenia spadku.

Podstawowym warunkiem skorzystania z tej procedury jest zatem to, aby rodzice dziecka spełniali powyższe warunki. Jeśli którykolwiek z rodziców nie wyrazi zgody na odrzucenie spadku, drugi rodzic będzie zobowiązany uzyskać zgodę sądu. Oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego można natomiast złożyć u notariusza lub w sądzie. W przypadku wyboru notariusza, przedstawiciel ustawowy musi spełnić określone wymagania, takie jak m.in. okazanie aktu zgonu spadkodawcy, podanie danych osobowych rodziców dziecka i samego dziecka, a także jeżeli dziecko dziedziczy po rodzicu, który wcześniej odrzucił spadek, konieczne jest przedstawienie dokumentu potwierdzającego odrzucenie spadku przez rodzica. Notariusz ma obowiązek wysłać jeden wypis aktu notarialnego do sądu spadku.

Co jeśli nie spełniamy warunków? Zgoda sądu opiekuńczego

W innym wypadku (jeśli np. nie są spełnione te wymagania), rodzice lub opiekunowie prawni muszą złożyć wniosek do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na dokonanie tej czynności prawnej. Zgoda sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku nie stanowi jeszcze oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jest to jedynie wymóg proceduralny, który daje podstawy do dalszego działania. Po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego, rodzice mogą złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka. Oświadczenie to może być złożone także albo przed notariuszem albo w sądzie. Złożenie oświadczenia w sądzie spadkowym odbywa się zgodnie z ogólnymi zasadami dotyczącymi odrzucenia spadku przez pełnoletnich spadkobierców.

Zgodnie z art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego, termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. W przypadku małoletnich termin ten zaczyna biec od momentu, w którym przedstawiciele ustawowi dziecka dowiedzą się o powołaniu dziecka do spadku. Warto zaznaczyć, że obecność dziecka podczas składania oświadczenia nie jest wymagana, a zasadniczo całą procedurę przeprowadzają rodzice w imieniu dziecka.