Niepodważalnym fundamentem prawa spadkowego w Polsce jest zasada, że dziedziczenie odbywa się zgodnie z wolą spadkodawcy wyrażoną w testamencie lub na podstawie reguł ustawowych. Istnieją jednak sytuacje, w których dana osoba, mimo potencjalnego prawa do spadku, może zostać uznana za niegodną dziedziczenia. Kto jednak może być uznany za osobę niegodną dziedziczenia?
Niegodność dziedziczenia – kto może być uznany za niegodnego?
Instytucja niegodności dziedziczenia uregulowana jest w Kodeksie cywilnym (art. 928 i następne). Jej celem jest wyłączenie ze spadku osoby, która swoim zachowaniem w sposób rażący naruszyła zasady współżycia społecznego, normy prawne lub okazała się nielojalna wobec spadkodawcy. Uznanie za niegodnego dziedziczenia nie następuje automatycznie – wymaga przeprowadzenia odpowiedniego postępowania sądowego i udowodnienia przesłanek określonych w przepisach.
Zgodnie z art. 928 § 1 Kodeksu cywilnego, za niegodnego dziedziczenia może zostać uznana osoba, która:
- Dopuściła się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Przykładem może być sytuacja, gdy potencjalny spadkobierca stosował przemoc wobec spadkodawcy, groził mu, lub w inny sposób naruszał jego podstawowe dobra osobiste. Przypadki nieumyślnego działania nie kwalifikują się jako przesłanka niegodności.
- Podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Przykładowo, jeśli spadkobierca wywarł presję psychiczną lub szantażował spadkodawcę, zmuszając go do uwzględnienia w testamencie, może to skutkować uznaniem go za niegodnego dziedziczenia.
- Umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Tego rodzaju działania są szczególnie poważnym naruszeniem prawa i lojalności wobec spadkodawcy oraz innych spadkobierców. Sfałszowanie testamentu czy też celowe ukrycie jego treści to nie tylko przesłanka niegodności, ale także przestępstwo na gruncie prawa karnego.
- Uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową.
- Uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Procedura i skutki uznania za niegodnego dziedziczenia. Jak to zrobić?
Uznanie za niegodnego dziedziczenia następuje wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu, a powództwo w tej sprawie może wnieść każdy, kto ma interes prawny. Termin do złożenia powództwa wynosi jeden rok od dnia, w którym osoba mająca interes prawny dowiedziała się o przesłankach niegodności, jednak nie później niż trzy lata od otwarcia spadku. Osoba uznana za niegodną dziedziczenia traktowana jest tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. W praktyce oznacza to, że nie nabywa ona żadnych praw do spadku, a jej udział przypada innym spadkobiercom.
Anulowanie skutków niegodności dziedziczenia? Przebaczenie a niegodność
Na koniec warto jeszcze wspomnieć, że Kodeks cywilny przewiduje możliwość „anulowania” skutków niegodności dziedziczenia w przypadku, gdy spadkodawca przebaczył spadkobiercy. Przebaczenie to musi być szczere i jednoznaczne, choć nie wymaga zachowania szczególnej formy. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Warto przy tym pamiętać, że skuteczność przebaczenia może być przedmiotem sporu, szczególnie gdy istnieją wątpliwości co do woli lub stanu psychicznego spadkodawcy w chwili przebaczania.
Kontakt w zakresie porady prawnej dotyczącej prawa spadkowego
Adwokat Wrocław Anna Szirch Kancelaria Adwokacka
Plac Muzealny 15/2, 50-035 Wrocław
Telefon: +48 692-485-222
E-mail: kancelaria@wroclaw-adwokat.pl
