W sytuacji, gdy dojdzie do wypadku przy pracy, pracodawca może być zobowiązany do zapłaty pracownikowi dodatkowego odszkodowania. Jego celem jest wyrównanie szkody i krzywdy, jaką poniósł pracownik w wyniku wypadku przy pracy, i która w całości nie została pokryta z ubezpieczenia wypadkowego wypłacanego przez ZUS. Zasady tej odpowiedzialności odszkodowawczej określają przepisy Kodeksu cywilnego.
Spis treści
Definicja – kiedy mówimy o wypadku przy pracy?
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Odpowiedzialność na gruncie przepisów kodeksu cywilnego
Pracownik, który uległ wypadkowi przy pracy i doznał szkody w postaci uszczerbku na zdrowiu lub rozstroju zdrowia, może żądać od swego pracodawcy świadczeń odszkodowawczych na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego (dalej jako „kc”). Zasadnicze znaczenie mają tu przepisy określające odpowiedzialności za czyn niedozwolony (art. 415 i nast. kc). Szczególnie zaś istotny jest tu przepis art. 444 § 1 i 2 kc., według którego w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Natomiast jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
Roszczenia uzupełniające
Na dopuszczalność dochodzenia takich roszczeń uzupełniających w stosunku do świadczeń wynikających z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wskazywał wielokrotnie w swym orzecznictwie Sąd Najwyższy. W orzecznictwie przyjęto zatem, że dopuszczalne jest dochodzenie przez pracownika od pracodawcy roszczeń uzupełniających z tytułu wypadków przy pracy, opartych na przepisach prawa cywilnego (art. 415, 444 i 445 kc). Wynika to z faktu, że wyżej wskazana ustawa nie zawiera żadnych ograniczeń w możliwości dochodzenia od pracodawcy roszczeń odszkodowawczych, w przypadku gdy szkoda doznana przez pracownika w wyniku wypadku przy pracy nie została w całości pokryta przez ZUS. Możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od pracodawcy ma charakter uzupełniający. Oznacza to, że pracownik może skutecznie wystąpić przeciwko pracodawcy dopiero po uzyskaniu świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego wypłacanego przez ZUS. Pracownik nie może więc dochodzić odszkodowania i renty na podstawie przepisów kodeksu cywilnego zanim nie zostaną rozpoznane jego roszczenia o te świadczenia na podstawie przepisów ustawy wypadkowej.
Warunki dochodzenia odszkodowania – ciężar dowodu
Pracownik, który występuje z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko pracodawcy, nie może przed sądem powołać się jedynie na fakt zaistnienia wypadku przy pracy. Musi on wykazać ciążącą na pracodawcy odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego, poniesioną szkodę (zwykle jest to uszczerbek na zdrowiu) oraz związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem będącym wypadkiem przy pracy a powstaniem szkody. Wynika to z faktu, że to na pracowniku spoczywa w tym zakresie ciężar dowodu (art. 6 kc).
Odpowiedzialność za wypadek w pracy na zasadzie winy
Zasada odpowiedzialności na zasadzie winy jest określana przez przepisy Kodeksu cywilnego jako podstawowa. Opiera się ona na treści art. 415 kc, który stanowi, że kto ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę, jest zobowiązany do jej naprawienia. Winą pracodawcy będzie więc zaniedbanie obowiązków związanych z zapewnieniem pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Odpowiada on także naruszenie zasad współżycia społecznego.
Do obowiązków pracodawcy należy dostarczenie pracownikom bezpiecznych narzędzi pracy oraz pomieszczeń i budynków, w których jest świadczona praca. Oznacza to, że jego odpowiedzialność obejmuje także sytuacje, gdy nie zostały zapewnione bezpieczne warunki użytkowania pomieszczeń lub budynków, w których świadczona jest praca. Wskazuje na to wyraźnie art. 214 § 2 Kodeksu pracy, w myśl którego pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Co istotne, generalny obowiązek pracodawcy zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków pracy ma charakter bezwzględny, a jego realizacja nie jest uzależniona od możliwości finansowych czy organizacyjnych pracodawcy.
Odpowiedzialność za wypadek przy pracy na zasadzie ryzyka
Odpowiedzialność pracodawcy może być też ukształtowana na zasadzie ryzyka. Wynika to z art. 435 kc, w myśl którego prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu wyrządzoną komukolwiek przez ruch tego zakładu, chyba że szkoda powstała wskutek siły wyższej lub wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi on odpowiedzialności. Przepis ten będzie miał zastosowanie przede wszystkim do takich pracodawców, jak zakłady energetyczne, transportowe, budowlane, kopalnie, itp.
Istotne jest to, że w przypadku pracodawcy, którego odpowiedzialność oparta jest na zasadzie ryzyka, nie jest konieczne ustalanie, czy można mu przypisać zawinienie lub bezprawne zaniedbanie w zakresie jego obowiązków. Innymi słowy nie ma znaczenia, czy można przypisać pracodawcy winę, gdyż jego wina lub jej brak nie jest w tym przypadku przesłanką odpowiedzialności.
Okolicznościami, które mogą wyłączyć odpowiedzialność pracodawcy, są: siła wyższa (np. pożar, powódź, zamieszki), wyłączna wina poszkodowanego pracownika lub osoby trzeciej, za którą pracodawca nie odpowiada.
Okolicznością wyłączającą odpowiedzialność pracodawcy jest natomiast powstanie wypadku wskutek działania osoby trzeciej, za którą pracodawca nie ponosi żadnej odpowiedzialności (np. przypadkowi przechodnie lub potencjalni klienci).
Nasza kancelaria adwokacka zapewnia pomoc w sprawach spornych z pracodawcą. Zapraszamy do kontaktu.
