Istnieje całkiem wiele dziedzin nauki, które mimo że nie są dziedzinami stricte prawniczymi, to jednak są z prawem nieodłącznie związane. Jedną z takich dziedzin jest właśnie kryminologia. Termin kryminologia wywodzi się z łacińskiego crimen – przestępstwo i greckiego logos – nauka, co oznacza, iż jest to nauka o przestępstwie i szeroko pojętej przestępczości. Zakres zainteresowań badawczych kryminologii dotyczy przestępstwa, przestępcy, a także przestępczości jako zjawiska społecznego. Kryminologia bada również funkcjonowanie środków przeciwdziałania przestępczości. Kryminologia jest nauką społeczną, która korzysta z dorobku wielu nauk takich jak psychologia, socjologia, pedagogika, historia czy ekonomia.
Spis treści
Kryminologia a kryminalistyka
Kryminologia często mylona jest z kryminalistyką. Jak pokazano powyżej, są to dwie zupełnie różne dziedziny. Kryminalistyka zajmuje się przede wszystkim badaniem taktyk i technik wykrywania sprawców przestępstw, zabezpieczania śladów (np. śladów krwi, prochu czy odcisków palców). Natomiast przedmiotem zainteresowania kryminologii jest samo przestępstwo, przestępczość, sprawca przestępstwa, jego ofiara, oraz instytucje i mechanizmy służące zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości.
Czym zajmuje się kryminologia?
Niekiedy samo precyzyjne wyjaśnienie czym właściwie jest przestępstwo przysparza wielu problemów. Natomiast kryminologia próbuje sprecyzować tę definicję wyjaśniając także, jak „powstało” przestępstwo. Kryminologia dotyka też problematyki przestępczości w społeczeństwie, liczby i rodzaju popełnianych przestępstw, rozwoju przestępczości, a także miejsc jej występowania. Przede wszystkim jednak kryminologia próbuje odpowiedzieć również na pytanie, kim jest przestępca. Co powoduje, że jedna osoba staje się przestępcą, a inna nie. Kryminologia zajmuje się również tematyką ofiar przestępstwa (wiktymologia) poprzez badanie i opisywanie potencjalnych czynników, które mogą sprawić, że pewna grupa osób staje się bardziej podatna na możliwość stania się ofiarą przestępstwa, jak odbywa się proces wiktymizacji i jakie są jego skutki zarówno dla ofiar, jak i dla społeczeństwa. W kręgu zainteresowań kryminologii jest także badanie reakcji na przestępstwo, funkcjonowanie instytucji, a także obserwacja i opisywanie metod zapobiegania i zwalczania przestępczości. Kryminolodzy często zajmują się badaniami oddziaływania sankcji karnych na sprawców przestępstw i funkcjonowania polityki karnej w praktyce.
Kryminologia a kryminalistyka – różnice
Kryminalistyka to natomiast nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz o technicznych metodach i środkach rozpoznawania, a także wykrywania prawnie określonych, ujemnych zjawisk społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadniania istnienia lub braku związku między osobami a zdarzeniami. Kryminalistyka pełni cztery podstawowe funkcje:
- – rozpoznawczą – która ma za zadanie wypracowanie metod oraz środków zbierania i analizowania informacji o działaniach kryminalistycznych (zarówno obecnych, jak i przyszłych) za pomocą różnych typów rozpoznania (terenowe, środowiskowe, problemowe oraz osobowe)
- – wykrywczą – realizującą główny cel szeroko rozumianej kryminalistyki, czyli wykrycie sprawcy, narzędzi, którymi się posługiwał, i sposobów dokonania przestępstwa poprzez zebranie, ocenę i analizę informacji,
- – dowodową – polegającą na udowodnieniu hipotez wysuniętych podczas realizowania funkcji rozpoznawczej i wykrywczej oraz zebranie niepodważalnych dowodów procesowych (m.in. poprzez oględziny, eksperymenty kryminalistyczne, przeszukania, przesłuchania, okazania, konfrontacje oraz ekspertyzy),
- – zapobiegawczą (profilaktyczną) – która ma za zadanie opracowanie zasad prewencji kryminalnej, skupia się ona zarówno na czynnikach zagrażających, czynnikach zagrożonych, jak i na okolicznościach wzmagających ewentualne zagrożenie.
Z kolei kryminologia jest nauką multidyscyplinarną mającą istotne związki począwszy od nauk humanistycznych, po nauki ścisłe, takie jak właśnie m. in. kryminalistyka (a także cybernetyka, prawo karne, medycyna, proces karny, biologia, penitencjarystyka, filozofia, socjologia, psychologia, psychiatria, statystyka, penologia, ekonomia, pedagogika, genetyka, medycyna, interna, neurologia, farmacja, toksykologia i inne). Wspomniane związki nie tylko sugerują, ale przede wszystkim umożliwiają niezbędne interdyscyplinarne badania zjawiska przestępczości.
Metody i techniki badań w kryminologii
Do najpopularniejszych technik badawczych wykorzystywanych w naukach społecznych – w tym w pracach o charakterze kryminologicznym – należy wywiad kwestionariuszowy i swobodny, obserwacja, w tym uczestnicząca, a także eksperymenty – laboratoryjny, naturalny oraz quasi-eksperyment, badanie dokumentów, w tym przede wszystkim akt prokuratorsko-sądowych, analiza danych wtórnych, case study, badania monograficzne). Istotne są tu ponadto rodzaje i dobór próby, sposoby konstrukcji narzędzi pomiaru oraz ich weryfikacji, prowadzenie badań w terenie oraz metody analizy i prezentacji uzyskanych rezultatów.
Jak zostać kryminologiem?
Obecnie wiele uczelni oferuje kształcenie na kierunku kryminologia. Kryminolog musi mieć w sobie coś z naukowca, socjologa i psychologa. Jego zadaniem będzie bowiem prowadzenie badań empirycznych nad rozmiarami, etiologią oraz skutkami przestępczości, a także nad osobowością przestępców i ofiar. Do codziennej pracy kryminologa będzie należało sporządzenie analiz i ekspertyz kryminologicznych wykonywanych na potrzeby poszczególnych instytucji, w tym przede wszystkim na potrzeby sądów, organów ścigania, zakładów karnych czy placówek resocjalizacyjnych. Kryminolog musi wykorzystywać całą swoją wiedzę i doświadczenie w celu umiejętnego zapobiegania oraz zwalczania przestępczości.
Po otrzymaniu dyplomu z zakresu kryminologii można znaleźć pracę w laboratoriach technicznych. Wielu absolwentów ubiega się także o posadę w policji, jednak tutaj wymagane jest pozytywne przejście całego procesu rekrutacyjnego oraz specjalistyczny, policyjny kurs. Kryminolodzy wykonują także zadania na posadach funkcjonariuszy więziennych, pracowników rządowych i samorządowych komórek zajmujących się bezpieczeństwem, kuratorów, badaczy problemów społecznych, obrońców praw człowieka czy nawet dziennikarzy. W zakres ich obowiązków wchodzą także badania dotyczące przestępczości oraz jej społeczno-demograficznych uwarunkowań*.
