Spis treści
Dziedziczenie spadku. Kto dziedziczy spadek?
Spadek stanowi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzących na spadkobierców z chwilą śmierci spadkodawcy. Do spadku wchodzą wszystkie prawa i obowiązki majątkowe zmarłego za wyjątkiem:
- praw i obowiązków zmarłego o charakterze niemajątkowym (np. nazwisko, pseudonim, wizerunek) lub ściśle związanych z jego osobą (np. prawo do żądania alimentów),
- niemajątkowych praw rodzinnych, wynikających z małżeństwa lub pokrewieństwa (np. prawo do żądania rozwodu),
- praw i obowiązków wynikających z dziedziny prawa karnego (np. obowiązek zapłaty grzywny wobec spadkodawcy), administracyjnego (np. zezwolenia administracyjne na prowadzenie określonej działalności), czy finansowego,
- praw, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (np. służebność osobista czy prawo do renty przyznanej w razie uszkodzenia ciała).
Do spadku należą zatem nie tylko prawa majątkowe, ale i obowiązki majątkowe spadkodawcy, czyli długi spadkowe, które spadkobiercy są zobowiązani zapłacić. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Z chwilą otwarcia spadku spadkobierca nabywa spadek, czyli wstępuje w należące do spadku prawa i obowiązki. Kodeks cywilny przewiduje dwie drogi dziedziczenia:
- – pierwsza, bierna, oznacza zdanie się na przepisy prawa spadkowego – tzw. Dziedziczenie ustawowe;
- – druga, aktywna, polega na wyrażeniu swojej woli przez zmarłego w testamencie.
Spadkobiercy ustawowi
W przypadku gdy spadkodawca nie powołał w testamencie spadkobiercy albo gdy żadna z osób nie chce lub nie może dziedziczyć, dochodzi do tzw. dziedziczenia ustawowego. Dziedziczenie ustawowe to innymi słowy dziedziczenie na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym. W ustawie tej określono grupy osób powołane do spadku w sytuacji, gdy zmarły nie zostawił testamentu, nie powołał w sporządzonym testamencie spadkobiercy albo gdy żadna z osób nie chce lub nie może być spadkobiercą. Porządek dziedziczenia ustawowego wyróżnia pięć grup spadkobierców ustawowych.
I grupa – małżonek i dzieci.
W pierwszej kolejności do dziedziczenia powołane są dzieci spadkodawcy oraz małżonek. Dzieci (w tym również dzieci adoptowane, a gdy nie dożyją otwarcia spadku – ich zstępni, tj. wnuki, prawnuki spadkodawcy) oraz małżonek dziedziczą w częściach równych, jednakże małżonek nie może otrzymać mniej niż 1/4 całości spadku. W przypadku gdy dziecko nie dożyje otwarcia spadku, w jego miejsce wchodzą jego zstępni i dzielą między siebie po równo jego udział.
II grupa – małżonek i rodzice.
Do drugiej grupy spadkobierców ustawowych zaliczamy małżonka i rodziców spadkodawcy. Małżonek i rodzice otrzymują spadek w przypadku gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie dzieci, wnuków, prawnukó W przypadku dziedziczenia w tej grupie małżonkowi należy się 1/2 spadku, natomiast rodzice zmarłego otrzymują po 1/4 spadku. W przypadku gdy ojcostwo nie zostało ustalone to matka zmarłego i małżonek dzielą się spadkiem. Natomiast gdy zmarły nie pozostawał w związku małżeńskim w chwili śmierci to cały spadek przejmują rodzice.
III grupa – dziadkowie.
Dziadkowie dochodzą do dziedziczenia, jeżeli dziedziczyć nie mogą kolejno: małżonek, zstępni, rodzice, rodzeństwo i dzieci rodzeństwa. Dziadkowie dziedziczą spadek w częściach ró Jeżeli, którekolwiek z nich nie dożyło otwarcia spadku to przypada on zstępnym nieżyjącego dziadka lub babci.
IV grupa – pasierbowie.
Pasierbowie (czyli dzieci małżonka spadkodawcy z innego związku) mogą dziedziczyć wtedy, gdy nie ma małżonka spadkodawcy ani innych krewnych uprawnionych do spadkobrania. Co istotne, po spadkodawcy nie mogą dziedziczyć zstępni pasierbó
V grupa – gmina i skarb państwa.
W przypadku braku spadkobierców z poprzednich grup spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa.
Małżonek odziedziczy więc cały spadek tylko w przypadku gdy spadkodawca nie pozostawi po sobie zstępnych, rodziców ani rodzeństwa i nie ma też ich zstępnych.
Konfiskata majątku
W określonych sytuacjach spadek po zmarłej osobie może przypaść w udziale gminie lub Skarbowi Państwa – i to nawet wtedy kiedy żyją bliscy krewni spadkodawcy. Jeśli spadkodawca nie postanowił inaczej, wówczas jego spadek dziedziczą spadkobiercy ustawowi. W sytuacji, gdy żadna z osób z grona spadkobierców ustawowych nie może (np. nie żyją lub okażą się niegodni dziedziczenia) lub nie chce (np. odrzuca spadek) dziedziczyć po spadkodawcy, wówczas majątek przypadnie w udziale gminie, na terenie której spadkodawca miał ostatnie miejsce zamieszkania. Jeśli miejsca tego nie można ustalić lub znajdowała się poza terytorium Polski dziedziczy Skarb Państwa. Kodeks cywilny wyraźnie wskazuje, iż nie dziedziczą tak bliscy krewni jak dziadkowie i pradziadkowie czy rodzeństwo rodziców (wujowie, ciotki). Jedynym sposobem na to, żeby uniknąć przekazania majątku zmarłego na rzecz państwa (w sytuacji, w której wiadomo, że brak nie ma spadkobierców ustawowych), jest sporządzenie testamentu, który umożliwia powołanie do spadku dowolnej osoby.
