Polski kodeks postępowania karnego przewiduje zakończenia postępowania karnego w wyniku porozumienia między podejrzanym a prokuratorem – jest to tzw. instytucja skazania bez rozprawy. Instytucja ta często uznawana jest jako swego rodzaju antidotum na przewlekłość prowadzonych w sądach spraw karnych – przyspiesza ona bowiem przebieg postępowania, a także obniża jego koszty i odciąża wymiar sprawiedliwości, przy jednoczesnym pociągnięciu sprawcy zdarzenia do odpowiedzialności karnej.
Spis treści
Skazanie bez rozprawy – kiedy jest możliwe?
Wniosek o skazanie na posiedzeniu zamiast wniesienia aktu oskarżenia może być złożony w wypadku, gdy:
- podejrzany popełnił występek;
- w świetle wyjaśnień podejrzanego nie budzą wątpliwości okoliczności popełnienia przestępstwa i wina podejrzanego;
- podejrzany przyznaje się do winy;
- postawa podejrzanego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte;
- zostały uzgodnione przez prokuratora z podejrzanym kara lub inne środki, tj. środki karne, przepadek lub środki kompensacyjne przewidziane za zarzucany mu występek, ewentualnie rozstrzygnięcie w przedmiocie poniesienia kosztów procesu;
- zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego.
By złożyć wniosek, muszą być spełnione kumulatywnie wszystkie te warunki (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 20.02.2003 r., sygn. II KK 125/02, Prok. i Pr.-wkł. 2003/11, poz. 11). Należy również podkreślić fakt, że uwzględnienie wniosku o skazanie bez rozprawy przez sąd jest możliwe tylko wtedy, gdy nie sprzeciwi się temu pokrzywdzony.
Wniosek o skazanie bez rozprawy
Wniosek o skazanie bez rozprawy możliwy jest do złożenia w każdej sprawie o występek*, co oznacza, że bez znaczenia pozostaje tu zagrożenie karą, pod warunkiem, że danemu zachowaniu można przypisać cechę bycia występkiem, a nie zbrodnią. Wniosek taki może być albo wniesiony zamiast aktu oskarżenia (art. 335 § 1 k.p.k.), albo dołączony do aktu oskarżenia (art. 335 § 2 k.p.k.). W obu wypadkach warunki uzgodnień między prokuratorem a oskarżonym są takie same – różne są jedynie wymogi co do podstawy dowodowej. W przypadku dołączenia wniosku do aktu oskarżenia nie jest bowiem wymagane przyznanie się podejrzanego i to, by w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina podejrzanego nie budziły wątpliwości (art. 335 § 1 k.p.k.), a jest wystarczające, by oświadczenia dowodowe złożone przez oskarżonego nie były sprzeczne z dokonanymi ustaleniami.
Okoliczności popełnienia przestępstwa mają znaczenie
Stwierdzenie, że okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, stanowi przesłankę wystąpienia ze wskazanym wnioskiem. Ustawa wymaga, by wątpliwości nie budziły nie tylko same okoliczności popełnienia przestępstwa, ale także wina podejrzanego. Sąd Najwyższy wskazał, że: „sformułowanie, iż okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, należy rozumieć szeroko, bowiem dotyczy ono nie tylko ustaleń w zakresie sprawstwa czynu, ale wszelkich okoliczności mających wpływ na dokonanie jego właściwej oceny prawnej” (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 19.04.2011 r., sygn. IV KK 91/11, LEX nr 794518). W zakresie samodzielnego wniosku o skazanie w tym trybie (art. 335 § 1 k.p.k.) oprócz przyznania się do winy niezbędne jest ustalenie, że wskazany brak wątpliwości wynika z wyjaśnień podejrzanego. Z kolei wniosek dołączany do aktu oskarżenia (art. 335 § 2 k.p.k.) nie jest obarczony koniecznością dokonywania takich ustaleń. W tym bowiem wypadku ustalenia wymaga jedynie, że oświadczenia dowodowe podejrzanego są niesprzeczne z dokonanymi ustaleniami. Wyraźne podkreślenie tego warunku nie pozostawia wątpliwości, że wina sprawcy ma istotne znaczenie. Nie można zapominać, że możliwości sądu weryfikacji zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału są ograniczone, gdyż sąd nie przeprowadza dowodów, ale opiera się na tych, które znajdują się w aktach sprawy (art. 343 § 4 k.p.k.). Wymóg, by okoliczności popełnienia przestępstwa nie budziły wątpliwości, stanowi gwarancję, że nie dojdzie do skazania osoby niewinnej; do uznania, że przesłanka ta jest spełniona, niekiedy może być konieczne przeprowadzenie bardzo skrupulatnego śledztwa lub dochodzenia.
Uzgodnienie kar i innych środków reakcji karnej
Warunkiem skierowania wniosku jest nie tylko uzgodnienie między prokuratorem a podejrzanym skazania go, musi także dojść między nimi do porozumienia co do kary lub innych środków. Nie chodzi bowiem o to, by sąd wydał na posiedzeniu wyrok skazujący, lecz wyrok o określonej treści. Oznacza to, że warunkiem wystąpienia z wnioskiem o skazanie bez rozprawy jest dokonanie uzgodnień z oskarżonym w zakresie kar i środków karnych. Uzgodnienie takie oznacza konieczność uzyskania porozumienia nie tylko co do faktu złożenia wniosku o skazanie, lecz także co do okoliczności w postaci konkretnych kar i środków karnych. Uzgodnienie kary lub środka karnego musi nastąpić w postępowaniu przygotowawczym, najpóźniej do momentu sporządzenia aktu oskarżenia. Należy jednak podkreślić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednoznacznie wskazuje, iż sam fakt, że oskarżony zgodził się na wymierzenie określonej kary i związanych z nią środków probacyjnych, nie pozbawia go prawa do wypowiedzenia się w toku posiedzenia co do wszystkich elementów porozumienia, a nawet cofnięcia zgody na rozpoznanie sprawy w trybie art. 343 k.p.k. (skazanie bez rozprawy). Powyższe oznacza zatem, że skarżony może zatem cofnąć zgodę aż do momentu powstania stanu nieodwracalnego, jakim jest rozstrzygnięcie przez sąd w przedmiocie wniosku, czyli wydanie wyroku skazującego lub postanowienia o odmowie uwzględnienia wniosku (tak m.in.: wyrok Sądu Najwyższego z 25.06.2019 r., sygn. V KK 310/18, LEX nr 2697906; wyrok Sądu Najwyższego z 5.02.2013 r., sygn. III KK 252/12, KZS 2013/4, poz. 40; wyrok Sądu Najwyższego z 26.10.2016 r., sygn. II KK 255/16, LEX nr 2141219).
* zgodnie z art. 7 § 3 Kodeksu karnego występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.
