Zmiany w prawie spadkowym, które weszły w życie 15 listopada 2023 roku, istotnie wpłynęły na zasady dziedziczenia ustawowego. Nowelizacja ograniczyła krąg spadkobierców ustawowych, eliminując możliwość dziedziczenia przez dalekich krewnych spadkodawcy. Co zatem dokładnie się zmieniło i jak nowelizacja ograniczyła krąg spadkobierców w polskim prawie spadkowym?
Ograniczenie kręgu spadkobierców – zmiany z listopada 2023 roku
Przed nowelizacją, w sytuacji gdy spadkodawca nie pozostawił potomków, rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa, do spadku byli powołani dziadkowie oraz ich wszyscy zstępni, czyli dzieci, wnuki i prawnuki wszystkich sióstr i braci ciotecznych lub stryjecznych spadkodawcy. W efekcie dziedziczenie mogło przechodzić na bardzo dalekich krewnych, którzy często nie mieli żadnej więzi ze spadkodawcą.
Nowe przepisy przewidują, że w ostatnim kręgu spadkobierców ustawowych znajdują się jedynie dziadkowie spadkodawcy, ich dzieci oraz ich wnuki. Oznacza to, że najdalszym krewnym, który może dziedziczyć, jest brat cioteczny lub stryjeczny spadkodawcy. Wprowadzone ograniczenie wyklucza dalszych zstępnych dziadków, czyli np. kuzynów drugiego stopnia i dalszych krewnych, co znacząco upraszcza proces dziedziczenia i eliminuje sytuacje, w których spadek trafiał do osób, które nie miały żadnego kontaktu ze spadkodawcą. W konsekwencji z dziedziczenia wyłączeni zostali dalsi zstępni dziadków, którzy w praktyce często byli zupełnie oderwani od życia spadkodawcy i nie mieli z nim żadnych więzi rodzinnych.
Zmiana ta ma na celu uporządkowanie zasad dziedziczenia i ograniczenie sytuacji, w których spadek przypada dalekim krewnym, którzy mogą nawet nie wiedzieć o istnieniu spadkodawcy. W praktyce oznacza to również częstsze przechodzenie spadków na rzecz gminy lub Skarbu Państwa w sytuacjach, gdy brak jest bliskich krewnych uprawnionych do dziedziczenia. Nowelizacja jest odpowiedzią na pojawiające się w praktyce przypadki, w których konieczne było długotrwałe poszukiwanie dalekich spadkobierców, co komplikowało postępowania spadkowe i wydłużało procedury. Ograniczenie kręgu spadkobierców ma na celu usprawnienie procesu dziedziczenia i dostosowanie przepisów do realiów społecznych.
Pozostałe zmiany – nowelizacja z listopada 2023 roku
Poza wskazanymi zmianami dotyczącymi ograniczenia kręgu spadkobierców, w listopadzie 2023 roku doszło także do innych istotnych zmian w zakresie prawa spadkowego. Kolejną ze zmian było uproszczenie procedury odrzucenia spadku przez rodziców w imieniu małoletnich dzieci. Dotychczas, aby skutecznie odrzucić spadek w imieniu dziecka, konieczne było uzyskanie zgody sądu opiekuńczego. Nowelizacja umożliwia rodzicom złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku bez konieczności wcześniejszej zgody sądu, jeśli dziecko zostało powołane do dziedziczenia na skutek wcześniejszego odrzucenia spadku przez rodzica.
Po drugie, w ramach nowelizacji dokonano również istotnej reorganizacji w zakresie kompetencji sądów rozpatrujących sprawy spadkowe. Dotychczas sprawy dotyczące wydawania zgody na przyjęcie lub odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci należały do sądu opiekuńczego. Od 15 listopada 2023 roku decyzje te podejmuje sąd spadkowy, jeśli równocześnie toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku.
Po trzecie, nowelizacja z listopada 2023 roku wprowadziła także rozszerzenie katalogu przesłanek uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Dotyczy to przede wszystkim osób, które uporczywie uchylały się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, jeśli obowiązek ten wynikał z prawomocnego orzeczenia sądu, ugody lub umowy. Ponadto, niegodność dziedziczenia może dotyczyć również osób, które świadomie unikały sprawowania opieki nad spadkodawcą.
Podsumowanie – kto dziedziczy po nowelizacji?
Podsumowują zatem, po zmianach z dziedziczenia wyłączeni zostali dalsi zstępni dziadków, którzy w praktyce często byli zupełnie oderwani od życia spadkodawcy i nie mieli z nim żadnych więzi rodzinnych. Zmiana ta porządkuje zasady dziedziczenia, ograniczając przypadki, w których spadek trafiał do dalekich krewnych, a w praktyce otwiera drogę do częstszego stosowania instytucji dziedziczenia przez gminę lub Skarb Państwa w sytuacji braku bliższych spadkobierców. Poza nimi, w tym okresie wprowadzono także inne istotne zmiany w zakresie prawa spadkowego w Polsce.
Kontakt w zakresie porady prawnej dotyczącej prawa spadkowego
Adwokat Wrocław Anna Szirch Kancelaria Adwokacka
Plac Muzealny 15/2, 50-035 Wrocław
Telefon: +48 692-485-222
E-mail: kancelaria@wroclaw-adwokat.pl
