Kto może być uznany za niegodnego dziedziczenia?

Niepodważalnym fundamentem prawa spadkowego w Polsce jest zasada, że dziedziczenie odbywa się zgodnie z wolą spadkodawcy wyrażoną w testamencie lub na podstawie reguł ustawowych. Istnieją jednak sytuacje, w których dana osoba, mimo potencjalnego prawa do spadku, może zostać uznana za niegodną dziedziczenia. Kto jednak może być uznany za osobę niegodną dziedziczenia?

Niegodność dziedziczenia – kto może być uznany za niegodnego?

Instytucja niegodności dziedziczenia uregulowana jest w Kodeksie cywilnym (art. 928 i następne). Jej celem jest wyłączenie ze spadku osoby, która swoim zachowaniem w sposób rażący naruszyła zasady współżycia społecznego, normy prawne lub okazała się nielojalna wobec spadkodawcy. Uznanie za niegodnego dziedziczenia nie następuje automatycznie – wymaga przeprowadzenia odpowiedniego postępowania sądowego i udowodnienia przesłanek określonych w przepisach.

Zgodnie z art. 928 § 1 Kodeksu cywilnego, za niegodnego dziedziczenia może zostać uznana osoba, która:

Dopuściła się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Przykładem może być sytuacja, gdy potencjalny spadkobierca stosował przemoc wobec spadkodawcy, groził mu, lub w inny sposób naruszał jego podstawowe dobra osobiste. Przypadki nieumyślnego działania nie kwalifikują się jako przesłanka niegodności.
Podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Przykładowo, jeśli spadkobierca wywarł presję psychiczną lub szantażował spadkodawcę, zmuszając go do uwzględnienia w testamencie, może to skutkować uznaniem go za niegodnego dziedziczenia.
Umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Tego rodzaju działania są szczególnie poważnym naruszeniem prawa i lojalności wobec spadkodawcy oraz innych spadkobierców. Sfałszowanie testamentu czy też celowe ukrycie jego treści to nie tylko przesłanka niegodności, ale także przestępstwo na gruncie prawa karnego.
Uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową.
Uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Procedura i skutki uznania za niegodnego dziedziczenia. Jak to zrobić?

Uznanie za niegodnego dziedziczenia następuje wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu, a powództwo w tej sprawie może wnieść każdy, kto ma interes prawny. Termin do złożenia powództwa wynosi jeden rok od dnia, w którym osoba mająca interes prawny dowiedziała się o przesłankach niegodności, jednak nie później niż trzy lata od otwarcia spadku. Osoba uznana za niegodną dziedziczenia traktowana jest tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. W praktyce oznacza to, że nie nabywa ona żadnych praw do spadku, a jej udział przypada innym spadkobiercom.

Anulowanie skutków niegodności dziedziczenia? Przebaczenie a niegodność

Na koniec warto jeszcze wspomnieć, że Kodeks cywilny przewiduje możliwość „anulowania” skutków niegodności dziedziczenia w przypadku, gdy spadkodawca przebaczył spadkobiercy. Przebaczenie to musi być szczere i jednoznaczne, choć nie wymaga zachowania szczególnej formy. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Warto przy tym pamiętać, że skuteczność przebaczenia może być przedmiotem sporu, szczególnie gdy istnieją wątpliwości co do woli lub stanu psychicznego spadkodawcy w chwili przebaczania.