Czego mogę się spodziewać w sprawie przed sądem cywilnym?

Sprawa cywilna

Zgodnie z art. 1 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej również jako „k.p.c.”) sprawy cywile to sprawy z zakresu prawa cywilnego (np. sprawy dot. umów, odszkodowań), rodzinnego i opiekuńczego (sprawy małżeńskie, między rodzicami a dziećmi) oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (np. sprawy z zakresu ochrony zdrowia psychicznego, dotyczące aktów stanu cywilnego). Są to tzw. przesłanki materialne. Kryterium materialne nie jest jednak wystarczające do ustalenia dopuszczalności drogi sądowej przed sądem powszechnym cywilnym, gdyż z art. 2 k.p.c. wynika, że sprawy cywilne niekiedy pozostają we właściwości sądów szczególnych.

Sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym są te sprawy, dla których z mocy przepisów szczególnych przewidziano sądowe postępowanie cywilne, mimo że nie mają one elementów właściwych sprawie cywilnej w sensie materialnym Do takich należy zaliczyć przede wszystkim sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, które wprost wymieniono w art. 1 k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z 1 września 2010 r., sygn. III UK 15/10). Definicja sprawy cywilnej jest istotna z punktu widzenia dopuszczalności drogi sądowej przed sądem powszechnym – sądem cywilnym.

Postępowanie sądowe

Postępowanie cywilne dzielimy na postępowanie procesowe i nieprocesowe. Postępowanie procesowe stanowi podstawowy model postępowania cywilnego i co do zasady każda sprawa cywilna podlega rozpoznaniu w procesie, chyba że przepis szczególny kieruje wybrane sprawy do rozpoznania w postępowaniu nieprocesowym.

W postępowaniu procesowym rozpoznawane są np. sprawy dotyczące wykonania umów, o odszkodowanie, o rozwód, o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie ojcostwa, o ochronę prawa własności i innych praw rzeczowych, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Szczególnymi rodzajami postępowania procesowego jest postępowanie uproszczone, nakazowe i upominawcze. W postępowaniu procesowym bierze udział powód (czyli osoba, która inicjuje postępowanie procesowe składając pozew) oraz pozwany (osoba, przeciwko której skierowane jest roszczenie powoda).

Natomiast w postępowaniu nieprocesowym rozpoznaje się np. sprawy o uznanie za zmarłego, ubezwłasnowolnienie, dotyczące władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, z zakresu opieki i kurateli, o stwierdzenie zasiedzenia, o zniesienie współwłasności, ustanowienie drogi koniecznej, stwierdzenie nabycia i dział spadku. Ważnym postępowaniem nieprocesowym jest ponadto postępowanie wieczystoksięgowe. W postępowaniu nieprocesowym występuje wnioskodawca, a więc osoba, która inicjuje postępowanie składając wniosek, oraz uczestnik, czyli osoba, której praw dotyczy wynik postępowania, a więc posiadającej interes prawny. Uczestnikiem jest także sam wnioskodawca (art. 510 § 1 k.p.c.).

Zarówno w postępowaniu procesowym jak i nieprocesowym występują także świadkowie.

Jak wygląda rozprawa sądowa?

Rozprawa to inaczej jawne posiedzenie składu orzekającego sądu, którego celem jest co do zasady merytoryczne rozpoznanie sprawy. Wyjątkowo rozprawa może zostać ograniczona do załatwienia zagadnień formalnych czy wstępnych. Zasady rządzące rozprawą to ustność, jawność i bezpośredniość. Sesja sądowa to szereg posiedzeń, które są wyznaczone dla rozpoznania oznaczonych spraw, natomiast wokanda to zestawienie spraw w kolejności, w jakiej mają być danego dnia rozpoznawane. Wokanda wywieszana jest zawsze na drzwiach sali rozpraw.

1. Posiedzenie sądu rozpoczyna wywołanie sprawy przez woźnego lub protokolanta. Po wywołaniu sprawy sąd może zarządzić jej rozpoznanie przy drzwiach zamkniętych – jest to wyjątek od zasady jawności, który ma miejsce w ściśle określonych sytuacjach.
2. Następnie przewodniczący sprawdza obecność na sali osób wezwanych i zawiadomionych o rozprawie.
3. Na początku rozprawy strony przedstawiają przed sądem swoje żądania i wnioski, a także dowody na ich poparcie – najpierw czyni to powód, a następnie pozwany.
4. Następnie przeprowadzane jest ewentualne postępowanie dowodowe, które stanowi kluczowy element rozprawy.
5. Jeżeli zdaniem sądu sprawa została już dostatecznie wyjaśniona i dojrzała do rozstrzygnięcia, udziela on głosu stronom (najpierw przemawia powód, następnie pozwany).
6. Po przemówieniach stron przewodniczący wydaje zarządzenie o zamknięciu rozprawy. Zamkniętą rozprawę sąd powinien otworzyć na nowo jeżeli, np. ujawniły się nowe okoliczności faktyczne lub zaszła zmiana w składzie sądu orzekającego przed wydaniem wyroku.
7. Po zamknięciu rozprawy skład sędziowski udaje się na naradę, na której zapada wyrok, spisywana i podpisywana jest jego sentencja. Następnie sentencja jest odczytywana na posiedzeniu jawnym i dokonywane jest ustne uzasadnienie rozstrzygnięcia. Warto jednak pamiętać, że w sprawach szczególnie zawiłych ogłoszenie wyroku może zostać odroczone na czas do dwóch tygodni.

Należy również pamiętać, że podczas ogłaszania wyroku wszystkie osoby obecne na sali poza składem sędziowskim powinny stać.

Jak dowiedzieć się o wyroku sądu?

Postępowanie cywilne (procesowe) co do zasady kończy się wydaniem przez sąd wyroku. Sąd wydaje wyrok po zamknięciu rozprawy i przeprowadzeniu niejawnej narady. Zasadą jest ogłoszenie wyroku na posiedzeniu, na którym zamknięto rozprawę.

Co dalej dzieje się z takim wyrokiem? Jeśli strona działa bez profesjonalnego pełnomocnika (takiego jak adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy lub radca Prokuratorii Generalnej RP) i jest obecna przy ogłoszeniu wyroku, sąd udzieli jej wskazówek co do sposobu i terminów wniesienia środka zaskarżenia. Należy mieć na uwadze, że przepisy wymagają aktywnego udziału strony – sąd nie działa z urzędu.

Tylko wyjątkowo – gdy przepis tak stanowi – sąd doręcza stronom odpis wyroku z urzędu. Stanie się tak, gdy pozbawiona wolności strona działając w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika nie była obecna przy ogłoszeniu wyroku. Sąd doręcza wówczas tej stronie odpis sentencji wyroku w ciągu tygodnia od dnia ogłoszenia wyroku. Jednocześnie poucza stronę o terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia. Doręczenie z urzędu następuje także, gdy wyrok został wydany na posiedzeniu niejawnym. Zasadą jest jednak doręczenie odpisu wyroku na wniosek strony.

Należy również pamiętać, że stronie przysługuje prawo do zwrócenia się do sądu o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wydanego przez ten sąd wyroku. Strona nie jest w tym przypadku związana żadnym terminem. Sąd orzeka postanowieniem, także z urzędu. Wykładnia może dotyczyć zarówno treści sentencji wyroku, jak i jego uzasadnienia. Potrzeba wykładni wyroku pojawia się, gdy jego treść została sformułowana w sposób niejasny, uniemożliwiający jednoznaczne rozumienie tekstu. Wniosek o wykładnię nie może jednak zmierzać do wyjaśnienia zawartych w uzasadnieniu orzeczenia wyrażeń prawniczych i znaczenia słów, ani do kolejnej polemiki ze stanowiskiem sądu (postanowienie Sądu Najwyższego z 12 września 2012 r., sygn. I UK 2/12).