Urlop macierzyński i tacierzyński. Co powinieneś wiedzieć?

Urlop macierzyński

Urlop macierzyński to obowiązkowy urlop, który przysługuje każdej pracownicy, która urodziła dziecko bez względu na rodzaj umowy o pracę, na podstawie której jest zatrudniona. Długość urlopu macierzyńskiego uzależniona jest od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi:

• – 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
• – 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
• – 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
• – 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
• – 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. Natomiast jeżeli pracownica nie korzystała z urlopu macierzyńskiego przed porodem, wówczas urlop macierzyński rozpoczyna w dniu porodu. Tydzień urlopu macierzyńskiego odpowiada 7 dniom liczonym od pierwszego dnia tego urlopu.

Co więcej, po porodzie matka musi obowiązkowo wykorzystać 14 tygodni urlopu. Może zrezygnować z pozostałych 6 tygodni urlopu i powrócić do pracy, pod warunkiem, że pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko (tzw. urlop tacierzyński) albo przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony-ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

Urlop tacierzyński

Jak wspomniano wcześniej, matka dziecka obligatoryjnie musi wykorzystać 14 tygodni urlopu. Pozostałe sześć tygodni (przy narodzinach jednego dziecka) – gdy kobieta wraca do pracy – może wykorzystać ubezpieczony-ojciec dziecka. Ten czas nazywany jest urlopem tacierzyńskim.

Pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu macierzyńskiego w wymiarze odpowiadającym części urlopu niewykorzystanego przez matkę na jego pisemny wniosek złożony w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Z urlopu macierzyńskiego poza matką dziecka może jeszcze skorzystać pracownik-ojciec dziecka oraz pracownik – inny najbliższy członek rodziny; ustawodawca określił kilka sytuacji, w których będzie to możliwe. Po spełnieniu dwóch warunków, z urlopu macierzyńskiego może skorzystać także pracownik – ojciec dziecka. Pierwszy warunek to rezygnacja z części urlopu przez matkę (art. 180 § 4-7 k.p.), niemożność sprawowania opieki nad dzieckiem przez matkę (art. 180 § 10-12 k.p.) albo porzucenie dziecka (art. 180 § 13 k.p.). Natomiast drugi warunek to „wychowywanie” dziecka przez ojca, przez co rozumie się faktyczne sprawowanie nad nim opieki.

Rezygnacja matki z urlopu macierzyńskiego

Pierwszy przypadek, w którym z urlopu macierzyńskiego poza matką dziecka może jeszcze skorzystać pracownik-ojciec to sytuacja, gdy matka dziecka rezygnuje z urlopu macierzyńskiego albo z pobierania zasiłku macierzyńskiego (art. 180 § 4-5 k.p.). Aby jednak pracownik-ojciec dziecka mógł skorzystać z urlopu macierzyńskiego, muszą zostać spełnione jeszcze dodatkowe warunki:

• – ubezpieczona powinna wykorzystać po porodzie 14 tygodni urlopu (albo za taki sam okres wykorzystać zasiłek macierzyński);
• – ubezpieczona i pracownik obowiązani są do złożenia stosownych wniosków na piśmie do swoich pracodawców oraz instytucji wypłacającej zasiłek (art. 180 § 8-9 k.p.) – warunkiem bowiem rezygnacji z urlopu przez pracownicę jest rozpoczęcie korzystania z niego przez pracownika;
• – pracownik powinien dziecko wychowywać, czyli realnie sprawować nad nim opiekę.

Prawo pracownika-ojca dziecka do wykorzystania reszty urlopu macierzyńskiego powstaje również wtedy, gdy pracownica rezygnuje z uwagi na orzeczoną wobec niej niezdolność do samodzielnej egzystencji. Wówczas rezygnacja może być złożona po wykorzystaniu przez matkę urlopu w wymiarze co najmniej 8 tygodni (art. 180 § 6 k.p.).

Hospitalizacja

Zgodnie z art. 180 § 10 k.p. pracownik-ojciec wychowujący dziecko może skorzystać z prawa do części urlopu macierzyńskiego, jeżeli pracownica (matka dziecka) przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem i na czas pobytu w tej jednostce przerwie korzystanie z urlopu. Skorzystanie przez pracownika z tego urlopu jest możliwe po wykorzystaniu przez pracownicę 8 tygodni takiego urlopu i przez okres nieobecności pracownicy z powodu pobytu w szpitalu albo w owym innym zakładzie leczniczym. W przypadku niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez pracownicę w okresie pierwszych 8 tygodni po porodzie z powodu pobytu w szpitalu, pracownik-ojciec będzie uprawniony do skorzystania ze zwolnienia lekarskiego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Inne przypadki

Powodem skorzystania z urlopu macierzyńskiego przez pracownika-ojca jest również:

• – zgon pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego lub w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego,
• – gdy dziecko zostanie porzucone przez matkę w czasie urlopu macierzyńskiego lub w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego,
• – gdy matka dziecka nie jest objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa albo nie posiada tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, a powodem skorzystania z uprawnienia jest zgon matki dziecka, porzucenie dziecka albo niemożność sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę,
• – gdy matka dziecka nieposiadająca tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa podjęła zatrudnienie w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy.

Urlop ojcowski a urlop tacierzyński

Należy pamiętać, że urlop tacierzyński i ojcowski to nie to samo. Urlop ojcowski przysługuje bowiem niezależnie od urlopu macierzyńskiego, w stałym wymiarze. To maksymalnie 2 tygodnie, które mogą być wykorzystane jednorazowo lub dwa razu po tygodniu. Z wolnego czasu ojciec może skorzystać przez 24 miesiące od dnia narodzin dziecka. Z urlopu ojcowskiego można skorzystać nawet wtedy, gdy matce dziecka nie przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego – ważne, aby ojciec był zatrudniony.

Do urlopu ojcowskiego uprawniony jest pracownik – ojciec, który jest naturalnym rodzicem dziecka, jak również pracownik – ojciec, który dziecko przysposobił. W obu przypadkach warunkiem udzielenia urlopu jest wychowywanie dziecka. Co istotne, nie jest konieczne, by pracownik będący ojcem pozostawał w związku małżeńskim z matką dziecka. Urlop ojcowski to uprawnienie ściśle związane z pracownikiem – ojcem wychowującym dziecko. Nie może go zatem wykorzystać żadna inna osoba. Dotyczy to także opiekuna dziecka, który przyjął je na wychowanie.