Zapis zwykły i windykacyjny - na czym polegają i czym się różnią?

Zapis testamentowy to instytucja prawa spadkowego, która pozwala spadkodawcy na przekazanie określonego składnika majątkowego oznaczonej osobie bez ustanawiania jej spadkobiercą. Jest to sposób na modyfikację ustawowego porządku dziedziczenia oraz realizację szczególnych życzeń spadkodawcy. Na czym polegają jednak zapis zwykły oraz windykacyjny i czym się one różnią?

Na czym polega zapis zwykły w testamencie?

Zapis zwykły polega na zobowiązaniu spadkobiercy ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz zapisobiercy. Zapisobierca nabywa w ten sposób wierzytelność, co oznacza, że może dochodzić swojego prawa, także na drodze sądowej. Przepisy prawa dopuszczają również tzw. zapis dalszy, który polega na nałożeniu na zapisobiercę obowiązku przekazania świadczenia na rzecz kolejnej osoby. Oznacza to, że zapisobierca może być jednocześnie dłużnikiem w stosunku do dalszego zapisobiercy. Zapis może być wykonany niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu, chyba że spadkodawca określił inny termin spełnienia świadczenia. Warto zaznaczyć, że zapisobierca obciążony dalszym zapisem może wstrzymać się z jego wykonaniem do czasu, gdy swój obowiązek spełni spadkobierca.

Przedmiotem zapisu zwykłego może być niemal każdy składnik majątkowy, w przeciwieństwie do zapisu windykacyjnego, który ogranicza krąg dopuszczalnych przedmiotów. Wyjątki obejmują m.in. sytuację, gdy przedmiot zapisu oznaczony co do tożsamości nie należał już do spadku w chwili śmierci spadkodawcy lub gdy spadkodawca był zobowiązany do jego wydania innemu podmiotowi. Jeśli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do gatunku, zobowiązany do wykonania zapisu ponosi odpowiedzialność za jej wady – zakres tej odpowiedzialności zależy jednak od charakteru zapisu.

Czym jest zapis windykacyjny?

Zapis windykacyjny to natomiast postanowienie zawarte w testamencie, w którym spadkodawca wskazuje, że określona osoba nabywa na własność konkretny przedmiot majątkowy z chwilą jego śmierci. Oznacza to, że własność tego przedmiotu przechodzi automatycznie, z mocy prawa, bez potrzeby dodatkowych czynności ze strony spadkobierców. Aby móc formalnie powoływać się na to prawo wobec innych osób, zapisobierca musi uzyskać akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza lub postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w sądzie. Ważne jest, że zapis windykacyjny musi być dokonany w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego – w przeciwnym razie będzie nieważny.

Zapis zwykły a windykacyjny – czym się różnią?

Główna różnica między tymi dwoma zapisami dotyczy skutków prawnych dla zapisobiercy:

Zapis zwykły nie wymaga formy aktu notarialnego, ale nie powoduje automatycznego przejścia własności przedmiotu zapisu na zapisobiercę. Osoba ta uzyskuje jedynie roszczenie wobec spadkobierców o wykonanie zapisu.
Zapis windykacyjny skutkuje natychmiastowym przeniesieniem własności przedmiotu zapisu na zapisobiercę z chwilą śmierci spadkodawcy, co eliminuje konieczność dochodzenia prawa w sądzie.

W przypadku zapisu zwykłego, jeśli spadkobiercy nie wypełnią postanowień testamentu, zapisobierca musi dochodzić swoich praw na drodze sądowej, co może być czasochłonne. Nadto, trzeba przy tym pamiętać, iż zapis windykacyjny może dotyczyć jedynie składników majątku ściśle określonych w Kodeksie cywilnym, takich jak: rzeczy oznaczone co do tożsamości (np. nieruchomość, samochód), zbywalne prawa majątkowe, przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolne, prawa użytkowania i służebności. Nie można natomiast dokonać zapisu windykacyjnego w odniesieniu do sumy pieniężnej lub zobowiązać spadkobierców do świadczeń okresowych (np. alimentów na rzecz zapisobiercy).

Wobec tego, podstawowe różnice między zapisem zwykłym a zapisem windykacyjnym dotyczą formy ustanowienia, przedmiotu zapisu oraz skutków prawnych. Zapis zwykły może być ustanowiony w dowolnej formie testamentu, natomiast zapis windykacyjny wymaga aktu notarialnego. Przedmiotem zapisu zwykłego może być dowolny majątek, podczas gdy zapis windykacyjny obejmuje jedynie ściśle określone kategorie.