Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu wykluczenie z dziedziczenia osoby, która swoim postępowaniem wobec spadkodawcy lub wobec samego procesu dziedziczenia wykazała, że nie powinna być traktowana jako uprawniona do objęcia spadku. Taka regulacja pełni funkcję ochronną – zabezpiecza interesy spadkodawcy oraz pozostałych spadkobierców przed sytuacjami, w których osoba postępująca w sposób rażąco niewłaściwy lub nieuczciwy, mogłaby korzystać z dziedziczenia. Jak wygląda jednak ten proces i jakie dowody są potrzebne?
Uznanie spadkobiercy za niegodnego?
Zgodnie z art. 928 Kodeksu cywilnego, przesłanki niegodności muszą zostać jednoznacznie stwierdzone przez sąd, a katalog tych przesłanek ma charakter zamknięty. Mowa o osobach, które dopuściły się poważnych naruszeń względem spadkodawcy, takich jak przestępstwa, manipulacje testamentem czy uporczywe uchylanie się od obowiązków wobec niego. Uznanie spadkobiercy za niegodnego powoduje, że zostaje on potraktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku – nie tylko traci prawo do dziedziczenia, ale również zostaje pozbawiony zachowku, zapisu zwykłego czy windykacyjnego. Niegodność ma więc charakter wyjątkowy i ingeruje w zasadę swobody testowania oraz dziedziczenia ustawowego tylko wówczas, gdy doszło do wyjątkowo nagannego zachowania.
Konsekwencje uznania za niegodnego są zatem daleko idące. W praktyce oznacza to całkowite odsunięcie jej od udziału w spadku oraz wyłączenie prawa do zachowku. Jeżeli dziedziczyłaby ona z ustawy, jej udział przypada dalszym krewnym – przykładowo, jeśli niegodny został syn spadkodawcy, jego miejsce zajmą jego dzieci, czyli wnuki spadkodawcy. W przypadku testamentu, udział osoby niegodnej przypada spadkobiercy podstawionemu lub pozostałym współspadkobiercom poprzez instytucję przyrostu. Jeżeli niegodny miał otrzymać zapis, traktuje się go tak, jakby zapis nigdy nie został ustanowiony. Analogicznie traci on prawo do zachowku, nawet jeśli byłby do niego uprawniony z racji bliskiego pokrewieństwa ze spadkodawcą.
Jak wygląda proces i jakie dowody są potrzebne?
Stwierdzenie niegodności dziedziczenia możliwe jest wyłącznie w drodze procesu cywilnego – nie może zostać rozpoznane w ramach postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, ponieważ toczy się ono w trybie nieprocesowym. Pozew o uznanie za niegodnego może wnieść każda osoba mająca w tym interes prawny – nie tylko inny spadkobierca, ale też zapisobiorca, uprawniony do zachowku, prokurator lub osoba trzecia. Ustawa przewiduje dwa terminy – jeden roczny liczony od momentu, w którym uprawniony dowiedział się o przyczynie niegodności oraz trzyletni termin maksymalny od dnia otwarcia spadku. Po upływie tych terminów roszczenie wygasa. W przypadku, gdy sąd lub notariusz wcześniej potwierdził już prawa osoby niegodnej do spadku, możliwe jest unieważnienie takiego potwierdzenia na podstawie wyroku stwierdzającego niegodność.
Zgodnie z art. 928 §1 k.c., spadkobierca może być uznany za niegodnego, jeśli dopuścił się jednej z pięciu wskazanych w przepisie przesłanek. Są to: umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy; nakłonienie spadkodawcy do sporządzenia lub odwołania testamentu podstępem lub groźbą albo przeszkodzenie mu w tych czynnościach w taki sam sposób; umyślne ukrycie, zniszczenie, podrobienie lub przerobienie testamentu lub świadome skorzystanie z testamentu podrobionego przez inną osobę; uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy; uporczywe uchylanie się od wykonywania pieczy nad spadkodawcą. Dwie ostatnie przesłanki zostały dodane do przepisów dopiero w listopadzie 2023 roku i mogą być podstawą do stwierdzenia niegodności tylko w przypadku zdarzeń, które miały miejsce po tej dacie.
Ciężar dowodu w sprawie spoczywa na osobie występującej z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego. Niezbędne jest przedstawienie konkretnych i jednoznacznych dowodów potwierdzających zaistnienie przesłanek ustawowych. W przypadku zarzutu popełnienia ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy konieczne będzie przedstawienie prawomocnego wyroku skazującego lub innych dokumentów procesowych świadczących o przestępstwie. W przypadku działań polegających na podstępnym nakłonieniu lub przeszkadzaniu w sporządzeniu testamentu dowodami mogą być zeznania świadków, nagrania, korespondencja, a także opinie biegłych. Gdy w grę wchodzi fałszowanie testamentu – niezbędne mogą być ekspertyzy grafologiczne, analiza oryginałów dokumentów oraz inne środki dowodowe wskazujące na ingerencję w treść testamentu.
Kontakt w zakresie porady prawnej dotyczącej prawa spadkowego
Adwokat Wrocław Anna Szirch Kancelaria Adwokacka
Plac Muzealny 15/2, 50-035 Wrocław
Telefon: +48 692-485-222
E-mail: kancelaria@wroclaw-adwokat.pl
