Przysposobienie to wyjątkowa instytucja prawa rodzinnego, dzięki której pomiędzy osobą przysposabiającą a przysposobionym dzieckiem powstaje więź prawna porównywalna z tą, jaka istnieje pomiędzy rodzicami a dziećmi biologicznymi. O przysposobieniu zawsze orzeka sąd, a jego skutki są różne – w zależności od rodzaju adopcji. I to właśnie rodzaj przysposobienia determinuje, czy i po kim dziecko adoptowane będzie mogło dziedziczyć. Choć powszechnie przyjmuje się, że dziecko adoptowane staje się „jak własne” dla przysposabiającego, rzeczywistość prawna bywa bardziej złożona. Warto więc przyjrzeć się poszczególnym rodzajom przysposobienia i ich wpływowi na dziedziczenie ustawowe.
Przysposobienie a prawo do dziedziczenia
Polski Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyróżnia trzy główne formy przysposobienia: niepełne, pełne oraz pełne całkowite. Każde z nich powoduje inne skutki prawne w zakresie zarówno relacji rodzinnych, jak i dziedziczenia. W przysposobieniu niepełnym tworzy się więź wyłącznie pomiędzy przysposabiającym a dzieckiem, z ograniczonymi skutkami wobec dalszej rodziny. Przysposobienie pełne, z kolei, rozciąga swoje skutki na całą rodzinę przysposabiającego, natomiast wygasza więzi z rodziną biologiczną. Najdalej idące skutki rodzi przysposobienie pełne całkowite – które, raz ustanowione, jest co do zasady nieodwołalne i ostateczne. Dodatkowo ustawodawca przewidział osobny tryb dla przysposobienia pasierba, co w praktyce pozwala zachować pewne więzi z rodziną naturalną dziecka. Te rozróżnienia mają istotne znaczenie, jeśli chodzi o prawo do dziedziczenia – zarówno w jedną, jak i drugą stronę.
Najbardziej jednoznaczna sytuacja występuje w przypadku adopcji pełnej lub pełnej całkowitej. Wówczas dziecko adoptowane staje się – z punktu widzenia prawa – równorzędne dziecku biologicznemu przysposabiającego. Skutkuje to tym, że w przypadku dziedziczenia ustawowego dziecko adoptowane ma takie samo prawo do spadku po przysposabiającym jak jego dzieci naturalne. Dziecko takie będzie dziedziczyć również po innych członkach rodziny przysposabiającego – jak po dziadkach, rodzeństwie, ciotkach czy wujkach – zgodnie z tym, w jakim stopniu pokrewieństwa się wobec nich znajduje. Analogicznie, krewni przysposabiającego mają prawo dziedziczyć po adoptowanym, tak jakby byli jego rzeczywistymi krewnymi – np. dzieci przysposabiającego dziedziczą po przysposobionym jak po bracie czy siostrze.
Kiedy dziecko adoptowane dziedziczy?
Skutkiem pełnego przysposobienia jest również definitywne zerwanie więzi prawnej z rodziną biologiczną. Po jego orzeczeniu dziecko nie tylko przestaje być uprawnione do dziedziczenia po biologicznych rodzicach, ale także nie ma prawa do spadku po dalszych krewnych – jak dziadkowie, rodzeństwo rodziców czy kuzyni. Analogicznie – rodzina biologiczna nie ma już żadnego tytułu do dziedziczenia po dziecku adoptowanym. Ta pełna wymiana więzi rodzinnych czyni z dziecka adoptowanego członka nowej rodziny w pełnym tego słowa znaczeniu – również w aspekcie majątkowym.
Najmniej daleko idące skutki rodzi przysposobienie niepełne. Choć między przysposabiającym a przysposobionym powstaje więź, to jej konsekwencje w zakresie dziedziczenia są ograniczone. Adoptowane dziecko dziedziczy jedynie po przysposabiającym – jak biologiczne dziecko – ale nie dziedziczy już po jego krewnych. Z kolei krewni przysposabiającego nie mają żadnych praw do spadku po adoptowanym, ani po jego zstępnych (dzieciach i wnukach). Dziecko adoptowane niepełnie nadal zachowuje prawa do dziedziczenia po swojej rodzinie biologicznej, poza tym, że jego rodzice naturalni są wyłączeni z kręgu spadkobierców – w ich miejsce wchodzi przysposabiający. Dziedziczenie po dziadkach, wujkach, ciotkach czy kuzynach biologicznych pozostaje jednak możliwe. Przysposobienie niepełne nie powoduje więc zerwania naturalnych więzi krwi i w zasadzie nie zmienia porządku dziedziczenia poza jego najbliższym kręgiem.
Reasumując, w każdym z tych przypadków warto pamiętać, że dziedziczenie ustawowe to tylko jeden z możliwych sposobów przekazania majątku – każda osoba może również rozporządzić swoim majątkiem w testamencie, uwzględniając dziecko adoptowane wedle własnej woli. Jednak nawet wtedy skutki przysposobienia mogą wpłynąć na ważność testamentu, prawo do zachowku i krąg uprawnionych do dziedziczenia. Dlatego zawsze warto skonsultować sytuację z prawnikiem, aby mieć pewność, że wszystkie skutki przysposobienia zostały prawidłowo zrozumiane – również te, które z czasem mogą wpłynąć na dziedziczenie.
Kontakt w zakresie porady prawnej dotyczącej prawa spadkowego
Adwokat Wrocław Anna Szirch Kancelaria Adwokacka
Plac Muzealny 15/2, 50-035 Wrocław
Telefon: +48 692-485-222
E-mail: kancelaria@wroclaw-adwokat.pl
