Kto odpowiada za długi małżonka?

Odpowiedzialność za długi współmałżonka zależy od stanu prawnego związku, w jakim się znajdują. Powstanie wspólności majątkowej wiąże się co do zasady z powstaniem odpowiedzialności majątkowej małżonków za długi. Możliwe są jednak sytuacje, w którym mimo istnienia wspólności, za dług będzie odpowiadał jeden z małżonków w granicach swojego majątku osobistego. Stosunki majątkowe między małżonkami zostały uregulowane w ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359, dalej również jako „k.r.o.”), które pozostają w zakresie usług oferowanych przez kancelarię Adwokat Wrocław.

Odpowiedzialność za długi małżonka powstałe przed zawarciem małżeństwa

Zgodnie z art. 31 § 1 k.r.o. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Czy wspólność ta dotyczy również długów i czy wcześniejsze należności będą ciążyły zarówno na mężu, jak i na żonie? Nie – wspólność majątkowa powstała w wyniku zawarcia związku małżeńskiego nie działa bowiem wstecz. Oznacza to, że zarówno gotówka, rzeczy, ale także długi wniesione do małżeństwa pozostają własnością osobistą.

Tym samym komornik nie ma prawa zająć wynagrodzenia drugiego ze współmałżonków, gdy chce ściągnąć dawne należności z tego, który zaciągnął dług przed zawarciem związku małżeńskiego. Komornikowi przysługuje za to prawo zajęcia odpowiedniej części zarobków, ale tylko tej osoby, która rzeczywiście nie wywiązała się ze spłat należności. Reguluje to art. 41 § 3 k.r.o., zgodnie z którym jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 k.r.o. (a więc z praw autorskich i praw pokrewnych, prawa własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, jeśli takie posiada – wchodzą one bowiem w skład jego majątku osobistego).

Czy żona odpowiada za długi męża z działalności gospodarczej?

Zasadą jest, że małżonek przedsiębiorcy, nawet niezaangażowany bezpośrednio w działania przedsiębiorstwa, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za zobowiązania wynikające z prowadzenia działalności gospodarczej, jeśli działalność ta została założona po zawarciu związku małżeńskiego, a tym samym – wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.

Zakres odpowiedzialności w istotny sposób jest jednak zależny od wyrażenia zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka:

• jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków (art. 41 § 1 k.r.o.),
• jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 k.r.o. (a więc z praw autorskich i praw pokrewnych, prawa własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, jeśli takie posiada), a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa – także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Konsekwencje wspólnej odpowiedzialności majątkiem wspólnym małżonków mają swoje odzwierciedlenie w przepisach ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm., dalej również jako „k.p.c.”), dotyczących postępowania egzekucyjnego, mającego na celu wyegzekwowanie zaległych należności. Przede wszystkim należy tu zwrócić uwagę na fakt, że jeżeli wierzyciel za pomocą dokumentu (np. faktury VAT) wykaże, iż zobowiązanie powstało w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, wówczas sąd nada klauzulę wykonalności również przeciwko małżonkowi dłużnika, przy czym egzekucja zostanie ograniczona do wchodzącego w skład majątku wspólnego przedsiębiorstwa. Jeśli wierzyciel wykaże, iż małżonek dłużnika wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania, egzekucja obejmie wszystkie przedmioty wchodzące w skład majątku wspólnego przedsiębiorcy i jego małżonka (art. 787 k.p.c.).

Szansą na uchronienie małżonka nieprowadzącego działalności gospodarczej z odpowiedzialności za długi małżonka-przedsiębiorcy może być zawarcie umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową.

Czy żona odpowiada za długi męża po rozwodzie?

Podczas orzekania o rozwodzie sąd nie dokonuje podziału istniejących długów; długi nie podlegają bowiem rozliczeniu przy podziale majątku wspólnego. Oznacza to, że w przypadku, gdy dług zaciągnięty był przez obojga małżonków, są oni zobowiązani spłacić go solidarnie, przez spłatę w równych częściach. Wierzyciel może zatem żądać spłaty zadłużenia od obojga lub – w sytuacji, gdy jeden z dłużników jest niewypłacalny lub nieuchwytny – może również zażądać spłaty całości długu od jednego z małżonków.

W tym drugim przypadku małżonkowi, który uregulowała swoją należność oraz zobowiązania byłego męża lub byłej żony, przysługuje prawo wystosowania roszczenia regresowego w stosunku do byłego małżonka, który nie brał udziału w spłacie długu. Odpowiedzialność małżonków za długi wygląda zatem niemal tak samo, jak w przypadku trwania małżeństwa – rozwód nie zmienia bowiem stanu już istniejących długów. Jedynie nowo zaciągnięte zobowiązania będą obciążały tylko tego z byłych partnerów, który je zaciąga.

Rozdzielność majątkowa a długi męża

Zgodnie z art. 51 k.r.o. w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Innymi słowy, rozdzielność majątkowa (intercyza) ma ten skutek, że każdy z małżonków we własnym zakresie zarządza swoim majątkiem osobistym – sam zaciąga wszelkie zobowiązania oraz samodzielnie rozporządza swoim majątkiem. Warto podkreślić, że intercyza gwarantuje znaczne zabezpieczenie przed długami małżonka.

Należy jednak pamiętać, że jest ona skuteczna wobec wszystkich wierzycieli tylko wtedy, gdy jej zawarcie a także ich rodzaj był dla nich wiadomy. Do powstania rozdzielności majątkowej między małżeństwem może dojść także wyjątkowo w ramach orzeczenia sądu, który ustanowi między małżonkami rozdzielność majątkową bądź orzekającego separację małżonków. Kolejną okolicznością pozwalającą na wprowadzenie rozdzielności jest ogłoszenie przez jednego z małżonków upadłości konsumenckiej.

Odpowiedzialność za długi małżonka przy rozdzielności majątkowej

Umowa majątkowa pomiędzy małżonkami, która zmienia zasady ustawowej wspólności majątkowej pomiędzy nimi (intercyza), nie jest żadną przeszkodą ku temu, aby sąd mógł wydać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której o zawarciu małżeńskiej umowy majątkowej oraz jej rodzaju został poinformowany wierzyciel. W tym celu wszystkie osoby prowadzące swoją własną działalność gospodarczą, które zawarły umowy majątkowe ze swoimi małżonkami, są zobowiązane do zamieszczenia stosownej informacji w tym zakresie w rejestrze przedsiębiorców.

Intercyza chroni także małżonków w sytuacji, gdy jeden z nich, prowadzący działalność gospodarczą, zdecyduje się na ogłoszenie upadłości – wówczas cały dotychczasowy wspólny majątek małżonków nie trafia do masy upadłościowej. Jest jednak jeden warunek: od daty zawarcia umowy musiały upłynąć minimum dwa lata.

Adwokat Wrocław – doradzamy w zakresie sporządzania wniosków sądowych o podział majątku. Pomagamy w określeniu podstawy ustania wspólności majątkowej, a także w wyborze najlepszej formy prawnej zawieranego związku małżeńskiego dla najskuteczniejszego zabezpieczenia obu małżonków.