Zastosowanie pełnomocnictwa mającego charakter nieodwołalny lub niewygasający na wypadek śmierci udzielającego służy przede wszystkim zabezpieczeniu realizacji świadczeń na rzecz pełnomocnika i osób trzecich przy założeniu, że roszczenia mocodawcy zostały już zaspokojone lub zabezpieczone w inny sposób w umowie podstawowej.
Spis treści
Wygaśnięcie umocowania
Zgodnie z art. 101 § 2 Kodeksu cywilnego (dalej również jako „k.c.”) umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Przepisy kodeksu cywilnego nie regulują wprost wszystkich sposobów wygaśnięcia pełnomocnictwa, na niektóre z nich wskazuje właśnie przepis art. 101 k.c. Pełnomocnictwo może wygasnąć na skutek jego odwołania, a także na skutek innych zdarzeń prawnych, takich jak upływ czasu, na który udzielono pełnomocnictwa, dokonania czynności prawnej objętej pełnomocnictwem, śmierci mocodawcy lub pełnomocnika (chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa), utraty osobowości prawnej przez osobę prawną czy utraty zdolności do czynności prawnych przez osobę fizyczną będącą pełnomocnikiem.
Pełnomocnictwo, które nie wygasa po śmierci mocodawcy
Co do zasady pełnomocnictwo wygasa po śmierci mocodawcy. Jeżeli wolą spadkobierców jest kontynuowanie prowadzenia spraw przez pełnomocnika zmarłego, w ich imieniu i na ich rzecz mogą oni udzielić mu stosowanego pełnomocnictwa na ogólnych zasadach. Z uwagi na to, że stosunek pełnomocnictwa jest oparty na zaufaniu, pełnomocnik nie powinien prowadzić spraw osób, które bezpośrednio nie obdarzyły go tym zaufaniem. Wspomniany wcześniej art. 101 § 2 k.c. wprowadza wyjątek od zasady wygasalności pełnomocnictwa w chwili śmierci mocodawcy. W przypadku uzasadnionym treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa można w pełnomocnictwie zastrzec, że trwać ono będzie nadal po śmierci mocodawcy. Konstrukcja taka znajdzie uzasadnienie w szczególnych przypadkach, uzasadnionych zasadą pewności obrotu. Umożliwia ona prowadzenie spraw rozpoczętych za życia mocodawcy, a nie zakończonych z uwagi na jego śmierć.
Skontaktuj się
Spełnienie odpowiednich warunków
W orzecznictwie wskazuje się, że aby pełnomocnictwo nie wygasło ze śmiercią mocodawcy, muszą zostać spełnione łącznie dwa warunki:
- po pierwsze, musi trwać stosunek podstawowy, mimo śmierci tego, kto powierzył wykonanie czynności prawnej bądź pełnomocnika,
- po drugie, ta czynność prawna musi być czynnością w imieniu osoby, która ją powierzyła (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 listopada 2005 r., sygn. VI ACa 499/05).
W przypadku pełnomocnictwa niewygasalnego po śmierci mocodawcy nie można jednak mówić o przedłużeniu podmiotowości prawnej osoby zmarłej – pełnomocnik działa w takim przypadku w imieniu i na rzecz spadkobierców. W wyroku z 24 stycznia 2008 r. (sygn. I CSK 362/07) Sąd Najwyższy podkreślił, że w sytuacji, gdy prawa lub obowiązki objęte stosunkiem prawnym będącym podstawą pełnomocnictwa nie wygasają ze śmiercią mocodawcy, to określone przyczyny uzasadnione treścią tego stosunku mogą przemawiać za trwaniem dotyczącego tych praw lub obowiązków pełnomocnictwa po śmierci mocodawcy i usprawiedliwiać działanie pełnomocnika w imieniu spadkobierców mocodawcy. Z reguły tymi przyczynami są okoliczności leżące w interesie spadkobierców; zazwyczaj chodzi o niedopuszczenie do przerwania spraw prowadzonych przez pełnomocnika ze szkodą dla spadkobierców. Co istotne, pełnomocnik, pomimo że działa w imieniu spadkobierców, nie działa w oparciu o inne umocowanie niż to, którego udzielił mu spadkodawca. W konsekwencji działa on jedynie w takim zakresie, w jakim skutki działania pełnomocnika dotknęłyby spadkobierców, gdyby czynności były podjęte przed dniem otwarcia spadku.
Sąd Najwyższy w swym postanowieniu z dnia 21 stycznia 2015 r. (sygn. IV CSK 252/14) po raz kolejny potwierdził, że pełnomocnik nie może działać w imieniu mocodawcy, tak jakby pozostawał on nadal przy życiu, albowiem zdolność prawna osoby fizycznej wygasa z chwilą jej śmierci, zaś prawa i obowiązki majątkowe zmarłego z chwilą jego śmierci przechodzą na spadkobierców.
Czynność nieważna?
Skoro niewygaśnięcie pełnomocnictwa pomimo śmierci mocodawcy jest dopuszczalne jedynie wtedy, gdy jest to uzasadnione stosunkiem prawnym będącym podstawą pełnomocnictwa, należy również wspomnieć, że takie pełnomocnictwo musi być ocenione na podstawie art. 58 § 1 k.c. (który stanowi, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy), jeżeli zastrzeżenie niewygasalności nie znajduje uzasadnienia w tymże stosunku (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 listopada 2005 r., sygn. VI ACa 499/05). Udzielenie pełnomocnictwa niewygasalnego z chwilą śmierci stanowiłoby w takim przypadku czynność prawną sprzeczną z ustawą i skutkowałoby nieważnością tejże czynności. Natomiast gdy brak jest stosunku podstawowego leżącego u podstaw udzielenia pełnomocnictwa, konstrukcja pełnomocnictwa niewygasalnego z chwilą śmierci nie może znaleźć zastosowania. Podobnie, jeżeli stosunek prawny leżący u podstaw udzielenia pełnomocnictwa wygaśnie. W takim przypadku wygaśnie pełnomocnictwo trwające po śmierci. W sytuacji więc, gdy stosunek podstawowy leżący u podstaw udzielenia pełnomocnictwa wygaśnie przed śmiercią mocodawcy, konstrukcja ta, pomimo jej zastrzeżenia, nie będzie mogła być zastosowana.
Pełnomocnictwo niewygasalne po śmierci pełnomocnika
Zasadą jest, że śmierć pełnomocnika skutkuje wygaśnięciem pełnomocnictwa. Artykuł 101 § 2 k.c. wskazuje jednak na możliwość udzielenia pełnomocnictwa niewygasalnego w razie śmierci pełnomocnika. Jest to możliwe wtedy, gdy opcja taka zostanie zastrzeżona w treści pełnomocnictwa, z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.
Podsumowując, aby pełnomocnictwo nie gasło ze śmiercią mocodawcy, muszą wystąpić łącznie dwie przesłanki: 1) stosunek podstawowy powinien trwać mimo śmierci (a więc udzielone pełnomocnictwo zgaśnie ze śmiercią mocodawcy, jeżeli dotyczy praw i obowiązków niemajątkowych, ściśle związanych z osobą spadkodawcy albo jego podstawą był stosunek prawny oparty na prawach wygasających wskutek śmierci mocodawcy, np. użytkowanie); 2) czynność prawna zdziałana przez pełnomocnika musi być czynnością w imieniu spadkobierców mocodawcy (działanie w imieniu spadkodawcy nie jest możliwe ze względu na brak zdolności prawnej).
