Darowizny a zachowek – jak darowizny wpływają na dziedziczenie?

Darowizny a zachowek to temat budzący wiele emocji i kontrowersji w kontekście dziedziczenia. Często zdarza się, że darowizny dokonywane przez spadkodawcę jeszcze za jego życia wpływają na późniejszy podział majątku pomiędzy spadkobiercami, co niejednokrotnie prowadzi do sporów sądowych. Zrozumienie zasad regulujących relację między darowiznami a zachowkiem jest kluczowe zarówno dla osób planujących przekazanie majątku swoim bliskim, jak i dla potencjalnych spadkobierców.

Czym są darowizna i zachowek?

Pierwsza z wymienionych, czyli darowizna to umowa, na mocy której darczyńca zobowiązuje się do nieodpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Przedmiotem darowizny mogą być pieniądze, rzeczy ruchome, nieruchomości czy też udziały albo akcje. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione (czyli faktycznie doszło do przekazania drugiej stronie przedmiotu darowizny). Niektórzy spadkodawcy decydują się na darowiznę całego majątku za życia, licząc na to, że w ten sposób unikną problemów związanych z zachowkiem. Jednakże takie działanie jest w świetle prawa spadkowego nieskuteczne, gdyż darowizny są uwzględniane przy obliczaniu substratu zachowku.

Zachowek zaś to instytucja prawa spadkowego, która chroni najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w dziedziczeniu. Zachowek należy się rodzicom, małżonkowi, dzieciom i dalszym zstępnym spadkodawcy. Zachowek wynosi zazwyczaj połowę wartości udziału spadkowego, jaki przypadłby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego. Osoby małoletnie i niezdolne do pracy otrzymują 2/3 tej wartości.

Jak darowizny wpływają na zachowek?

Darowizny dokonane za życia spadkodawcy mają kluczowe znaczenie przy ustalaniu wysokości zachowku. Aby obliczyć należny zachowek, dolicza się bowiem co do zasady do schedy spadkowej wartość darowizn dokonanych za życia spadkodawcy. Zgodnie bowiem z art. 993 § 1 ustawy Kodeks cywilny, przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Nie każdą darowiznę doliczymy do zachowku

Trzeba przy tym jednak pamiętać, że zgodnie z przepisami istnieją także wyłączenia z doliczania darowizn. Do spadku nie dolicza się bowiem:

Drobnych darowizn zwyczajowych, odpowiednich do okoliczności (np. niedrogie prezenty na urodziny).
Darowizn dokonanych na rzecz osób spoza kręgu spadkobierców lub uprawnionych do zachowku, jeśli od ich dokonania minęło więcej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy (art. 994 § 1 Kodeksu cywilnego).

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się zatem darowizn dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku na rzecz osób, które nie dochodzą do spadku. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się natomiast według stanu z chwili jej dokonania, ale według cen obowiązujących w momencie ustalania zachowku. Oznacza to, że najczęściej sąd powołuje biegłego, który analizuje wartość darowizny, uwzględniając stan przedmiotu darowizny z przeszłości oraz aktualne ceny rynkowe.

Wskazać trzeba także, że istnieją sposoby na ograniczenie roszczeń o zachowek – takie jak wydziedziczenie czy też zawarcie umowy dożywocia. Wydziedziczenie wymaga jednak spełnienia określonych warunków i wskazania przyczyny w testamencie, natomiast umowa dożywocia wiąże się z przekazaniem nieruchomości w zamian za dożywotnią opiekę.

Podsumowując zatem, darowizny mają istotny wpływ na prawo do zachowku i obliczanie jego wysokości. Nie zawsze przekazanie majątku za życia wyłącza roszczenia spadkobierców. Każda sytuacja wymaga indywidualnej analizy, szczególnie w przypadku roszczeń o uzupełnienie zachowku, które mogą być skierowane do osób obdarowanych przez spadkodawcę.