Jak wszcząć postępowanie spadkowe przed sądem? Kluczowe kroki

Postępowanie spadkowe przed sądem to proces, którego celem jest formalne stwierdzenie, kto nabył spadek po zmarłej osobie. Choć często kojarzy się z biurokracją i koniecznością składania licznych dokumentów, w rzeczywistości procedura ta – jeśli zostanie właściwie zainicjowana i prowadzona – pozwala uporządkować sprawy majątkowe po śmierci bliskiej osoby i zapobiec ewentualnym konfliktom między spadkobiercami. W polskim porządku prawnym wyróżnia się dwie drogi potwierdzenia praw do spadku: notarialne poświadczenie dziedziczenia oraz sądowe stwierdzenie nabycia spadku. W przypadku sporu, braku zgodności między spadkobiercami lub braku testamentu, konieczne może być skorzystanie z tej drugiej drogi, czyli wszczęcia postępowania spadkowego przed sądem. Jak się do tego przygotować i jakie kroki należy podjąć?

Wszczęcie postępowania sądowego

Podstawą do wszczęcia postępowania spadkowego jest wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, który należy złożyć do sądu rejonowego właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli nie da się jednoznacznie ustalić takiego miejsca, sądem właściwym będzie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Wniosek może złożyć każda osoba mająca w tym interes prawny – nie tylko spadkobierca ustawowy lub testamentowy, ale również wierzyciel spadkodawcy, zapisobierca czy współwłaściciel majątku należącego wcześniej do spadkodawcy.

Wniosek powinien zawierać dane osobowe wnioskodawcy i uczestników postępowania, czyli wszystkich potencjalnych spadkobierców, a także informacje dotyczące zmarłego: datę i miejsce jego śmierci oraz ostatniego miejsca zamieszkania. Najważniejszym dokumentem niezbędnym do rozpoczęcia procedury spadkowej jest odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy. Istotne jest również wskazanie podstawy dziedziczenia – czy dziedziczenie następuje z ustawy, czy z testamentu – oraz dołączenie dokumentów potwierdzających te informacje. Do wniosku należy więc dołączyć odpis skrócony aktu zgonu, ewentualnie testament, odpisy aktów urodzenia lub małżeństwa uczestników, a także dowód uiszczenia opłaty sądowej. Obecnie standardowa opłata sądowa za taki wniosek wynosi 100 zł, do czego dochodzi 5 zł za wpis do rejestru spadkowego. Jeśli w jednym piśmie wnosimy o stwierdzenie nabycia spadku po kilku osobach, opłata naliczana jest oddzielnie za każdego spadkodawcę.

Uczestnicy postępowania i ich stanowiska, zakończenie postępowania

Po przyjęciu wniosku sąd wyznacza termin posiedzenia, na którym zbierane są informacje mające umożliwić wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Na tym etapie ważne jest, aby wszyscy uczestnicy postępowania – a więc osoby wskazane we wniosku jako potencjalni spadkobiercy – mieli możliwość wyrażenia swojego stanowiska. Sąd może również badać, czy zostały złożone oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, i w jakim zakresie. Jeżeli upłynął termin na złożenie takiego oświadczenia (wynoszący sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku), uznaje się, że spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

W przypadku sporu między uczestnikami – na przykład gdy pojawiają się różnice zdań co do autentyczności testamentu lub liczby uprawnionych do dziedziczenia – sąd może przeprowadzić szersze postępowanie dowodowe. W toku rozprawy można powoływać świadków, przedstawiać dokumenty i inne środki dowodowe.

Zakończeniem postępowania spadkowego jest natomiast wydanie przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. W treści orzeczenia wskazuje się, kto nabył spadek i w jakim udziale. Postanowienie to ma charakter deklaratoryjny, co oznacza, że potwierdza istniejący już stan prawny – dziedziczenie następuje z mocy prawa z chwilą śmierci spadkodawcy, a nie dopiero z chwilą wydania postanowienia. Jednak bez tego orzeczenia spadkobierca może mieć trudność z udowodnieniem swoich praw do majątku spadkowego wobec osób trzecich, np. banków, urzędów czy innych instytucji.

Po uprawomocnieniu się postanowienia możliwe jest wystąpienie o jego odpis wraz z klauzulą prawomocności. Dokument ten może być następnie podstawą do dokonania działu spadku, czyli podziału majątku pomiędzy spadkobierców. Dział spadku może odbyć się przed sądem lub w formie umowy zawartej u notariusza – jeżeli wszyscy spadkobiercy są zgodni co do sposobu podziału i nie ma między nimi konfliktu.