Dziedziczenie ustawowe w polskim prawie cywilnym określa szczegółowo, kto i w jakiej kolejności nabywa spadek po zmarłym, jeżeli ten nie pozostawił testamentu. Kodeks cywilny przyjmuje zasadę, że spadek przypada najbliższej rodzinie zmarłego – przede wszystkim zstępnym, czyli dzieciom i ich dalszym potomkom, oraz małżonkowi. W dalszej kolejności dziedziczą inni krewni – rodzice, rodzeństwo, dziadkowie, a nawet dzieci małżonka zmarłego. W przypadku braku spadkobierców ustawowych, spadek przypada gminie lub Skarbowi Państwa. Jak to zatem wygląda w praktyce?
Kto dziedziczy i w jakiej części? Grupy spadkowe
W pierwszej kolejności do dziedziczenia z ustawy powołani są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednak udział małżonka nie może być mniejszy niż jedna czwarta całości spadku. Oznacza to, że jeżeli spadkodawca pozostawił jednego małżonka i jedno dziecko, każdy z nich otrzyma po połowie spadku. Jeśli dzieci jest troje, to udział małżonka i każdego dziecka wynosi po jednej czwartej. Jeżeli któreś z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom – wnukom spadkodawcy – również w częściach równych.
W sytuacji, gdy spadkodawca nie miał dzieci, do dziedziczenia powołani są jego małżonek i rodzice. W takim przypadku małżonek dziedziczy połowę, a każdy z rodziców po jednej czwartej. Jeżeli jedno z rodziców nie żyje, jego część przypada rodzeństwu spadkodawcy. Gdy któreś z rodzeństwa także nie dożyło otwarcia spadku, jego udział dziedziczą jego dzieci, czyli siostrzenice i bratankowie spadkodawcy. Jeżeli rodzic spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku, a brak jest rodzeństwa i ich zstępnych, udział tego rodzica przypada drugiemu rodzicowi lub małżonkowi spadkodawcy – zależnie od sytuacji.
Jeżeli zaś zmarły nie miał zstępnych (dzieci, wnuków itd.), rodziców, rodzeństwa ani ich dzieci, cały spadek przypada jego małżonkowi. Jest to więc możliwe, by małżonek dziedziczył cały majątek, nawet jeśli pierwotnie jego udział był ograniczony do połowy. W przypadku zaś braku małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa i ich dzieci, spadek przypada dziadkom spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków nie żyje, jego udział dziedziczą jego dzieci, czyli wujowie i ciotki spadkodawcy, a jeżeli i oni nie żyją – ich dzieci, czyli kuzyni spadkodawcy. Jeżeli brak jest zstępnych tego dziadka lub babci, ich udział dzieli się między pozostałych dziadków.
Warto także pamiętać, że gdy nie ma małżonka ani żadnych krewnych powołanych do dziedziczenia, spadek przypada pasierbom, czyli dzieciom małżonka spadkodawcy, pod warunkiem, że żaden z ich rodziców nie żyje. Pasierbowie dziedziczą wtedy w częściach równych. Jeśli natomiast brak jest jakichkolwiek osób uprawnionych do dziedziczenia, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Gdy nie można ustalić miejsca zamieszkania lub znajdowało się ono za granicą, spadkobiercą ustawowym zostaje Skarb Państwa.
Separacja i przysposobienie – jak wpływa na dziedziczenie?
Idąc dalej, zgodnie z przepisami ustawy Kodeks cywilny, małżonek pozostający w separacji nie dziedziczy z ustawy. Oznacza to, że prawomocne orzeczenie separacji wyłącza współmałżonka z kręgu ustawowych spadkobierców, podobnie jak rozwód. W przypadku zaś przysposobienia pełnego przysposobiony traktowany jest jak dziecko biologiczne – dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych, a przysposabiający i jego rodzina dziedziczą po przysposobionym. Nie dotyczy to biologicznych krewnych przysposobionego, z wyjątkiem sytuacji, gdy dziecko zostało przysposobione przez małżonka po śmierci drugiego z rodziców. W przypadku przysposobienia niepełnego dziedziczenie następuje wyłącznie między przysposabiającym a przysposobionym – nie obejmuje krewnych obu stron.
Z uwagi na to, dziedziczenie ustawowe w Polsce opiera się na jasno określonych kręgach pokrewieństwa i stopnia zażyłości zmarłego ze spadkobiercami. Przepisy te mają na celu zapewnienie, że majątek osoby zmarłej trafi do jej najbliższych – w pierwszej kolejności do dzieci i małżonka, a dopiero później do dalszej rodziny lub – w przypadku jej braku – do gminy lub Skarbu Państwa.
Kontakt w zakresie porady prawnej dotyczącej prawa spadkowego
Adwokat Wrocław Anna Szirch Kancelaria Adwokacka
Plac Muzealny 15/2, 50-035 Wrocław
Telefon: +48 692-485-222
E-mail: kancelaria@wroclaw-adwokat.pl
