Prawo pracy i kodeks pracy – jakie są różnice?

Prawo pracy i jego źródła

Prawo pracy to zespół norm prawnych związanych ze stosunkiem pracy, które określają prawa i obowiązki pracowników oraz pracodawców. Prawo pracy obejmuje zatem ogół regulacji w zakresie stosunku pracy konkretnego pracownika i pracodawcy jako stron stosunku pracy oraz regulacji dotyczących organizacji pracodawców i pracowników oraz układów i sporów zbiorowych.

Źródła prawa pracy reguluje art. 9 Kodeksu pracy (dalej również jako „k.p.”). Z przepisu tego wynika hierarchiczny ich układ:

• – Kodeks pracy i akty wydane na jego podstawie
• – inne ustawy i akty wydane na ich podstawie określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców
• – postanowienia układów zbiorowych pracy
• – inne porozumienia zbiorowe
• – regulaminy, statuty określających prawa i obowiązki stron stosunków pracy.

Główne zasady prawa pracy

Podstawowe zasady prawa pracy wynikają z przepisów zawartych w Kodeksie pracy. Zalicza się do nich:

• – prawo do pracy i swobody nawiązywania stosunków pracy i płacy – zgodnie z art. 10 § 1 k.p. każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu.
• – nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika (art. 11 k.p.).
• – poszanowanie godności i dóbr osobistych pracownika – pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika (art. 11¹p.).
• – równość pracowników, zakaz dyskryminacji – pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków; dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu (art. 11²p.).
• – jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy – jest niedopuszczalna (zakaz dyskryminacji – art. 11³p.).
• – prawo do godziwego wynagrodzenia (art. 13 k.p.) – pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Warunki realizacji tego prawa określają przepisy prawa pracy oraz polityka państwa w dziedzinie płac, w szczególności poprzez ustalanie minimalnego wynagrodzenia za pracę.
• – pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych (art. 14 k.p.)
• – prawo do ochrony uprawnień pracowników, prawo pracowników i pracodawców do tworzenia i przystępowania do organizacji zawodowych (warunki i zasady, zgodnie z którymi takie grupy są zakładane i funkcjonują, określa m.in. ustawa o związkach zawodowych oraz ustawa o organizacjach zawodowych)

Kodeks pracy

Natomiast Kodeks pracy, czyli ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1320). Zgodnie z art. 1 tej ustawy Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Status Kodeksu pracy w ustawodawstwie pracy jest szczególny ze względu na fakt, że zawiera on fundamentalne 4 normy dla całego systemu prawa pracy (rozdział I i II), w tym sensie, iż są one doniosłe dla wykładni wszystkich przepisów prawa pracy. Wyznaczają one uniwersalne standardy normatywne dla wszystkich kategorii stosunków pracy, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych.

Dla systemu prawa pracy pierwszoplanowe znaczenie ma część ogólna Kodeksu pracy. Zostały w niej bowiem zamieszczone podstawowe zasady prawa pracy. Wyznaczają one, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i zbiorowym, fundamentalne wolności i uprawnienia pracownicze. Normy te formułują najogólniejsze dyrektywy interpretacyjne dla stosunków pracy. Uniwersalne znaczenie mają też definicje przyjęte w części ogólnej Kodeksu pracy – dotyczy to zwłaszcza pojęcia pracownika, pracodawcy i jego reprezentacji oraz prawa pracy. Rzutują one w sposób bezpośredni na wykładnię i stosowanie wszelkich norm obowiązujących w systemie prawa pracy, także tych o charakterze swoistym. W tej części kodeksu fundamentalne znaczenie mają również regulacje dotyczące nadużycia prawa w stosunkach pracy.

Należy pamiętać, że w systemie polskiego prawa pracy obok Kodeksu pracy źródłem prawa są też inne, liczne ustawy. W tym kontekście istotną funkcję odgrywają normy kodeksowe zawierające podstawowe zasady prawa pracy. Statuują one centralne dyrektywy interpretacyjne dla całego systemu prawa pracy.

Odesłanie do przepisów Kodeksu cywilnego

Co więcej, zgodnie z art. 300 k.p. W sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Innymi słowy, przepis ten odnosi się do przepisów Kodeksu cywilnego i dopuszcza stosowanie jego przepisów, jeżeli kwestie związane ze stosunkiem pracy nie są uregulowane przez Kodeks pracy (luka prawna). Istotne jest jednak, że regulacje Kodeksu cywilnego nie mogą być sprzeczne z głównymi zasadami prawa pracy.