Co jest prawnie uważane za rodzinę?

Związek małżeński – czym jest małżeństwo?

Prawo polskie nie zawiera jednoznacznej definicji związku małżeńskiego. W doktrynie i judykaturze przeważa pogląd traktujący małżeństwo jako stosunek prawny, w którego skład wchodzą uprawnienia i obowiązki, zarówno niemajątkowe, jak i majątkowe^[1]. Związek małżeński definiowany jest jako

„trwały stosunek prawny łączący zwykle dożywotnio mężczyznę i kobietę, którzy z zachowaniem konstytutywnych przesłanek przewidzianych w postanowieniach k.r.o. dokonali czynności prawnej zawarcia małżeństwa i w następstwie jej dokonania stali się równouprawnionymi podmiotami kompleksu praw i obowiązków małżeńskich dla optymalnej realizacji funkcji społecznych założonej przez ich związek rodziny”^[2].

lub jako:

„powstały z woli małżonków, ale w sposób sformalizowany, trwały związek kobiety i mężczyzny, będący także stosunkiem prawnym o charakterze wzajemnym; związek ten polega na maksymalnym zespoleniu małżonków w sferze ich stosunków osobistych oraz poważnym powiązaniu w sferze stosunków majątkowych; obydwoje partnerzy tego związku mają przy tym równorzędną pozycję”^[3].

Definicji małżeństwa jest wiele więcej, natomiast wszystkie one bazują na podkreśleniu, iż jest to trwały, ale nie nierozerwalny, związkiem mężczyzny i kobiety, oparty na równorzędności stron, którego celem jest wspólne pożycie, realizacja dobra małżonków, dobra założonej rodziny i jej celów społecznych. Ustawodawca, nie definiując małżeństwa, kształtuje prawny model małżeństwa obowiązujący w danym państwie. Odbywa się to przez określenie cech małżeństwa jako związku monogamicznego czy też związku mężczyzny i kobiety. Cechą małżeństwa jest ponadto maksymalne zespolenie małżonków w sferze ich stosunków osobistych oraz znaczne powiązanie w sferze stosunków majątkowych przy zachowaniu ich równorzędnej pozycji względem siebie.

Cele małżeństwa

Mimo że Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera choćby przykładowego katalogu celów małżeństwa (w przeciwieństwie np. do Kodeksu prawa kanonicznego, który przewiduje w art. 1055 § 1, że podstawowym celem małżeństwa jest dobro małżonków), to jednak zawiera szereg zasad, które dają dosyć wyraźny obraz wizji ustawodawcy co do tej kwestii. Szczególnie istotny w tej kwestii jest dział II Kodeksu zatytułowany „Prawa i obowiązki małżonków”. I tak, zgodnie z art. 23 k.r.o. małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Rozstrzygają oni wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu (art. 24 k.r.o.). Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli.

Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym (art. 27 k.r.o.). Kodeks reguluje także kwestie mieszkania stanowiąc w art. 29[1], że jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis ten stosuje się także do przedmiotów urządzenia domowego. Oboje małżonkowie są również odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny (art. 30 § 1 k.r.o.).

Rodzina jako grupa społeczna

Jak już wspomniano w tym artykule, rodzina jest najmniejszą i najpowszechniejszą formą życia społecznego. Rodzinę tworzy kobieta i mężczyzna, którzy zawarli związek małżeński, a także ich dzieci oraz krewni z obu stron. Pojęcie rodziny występuje w licznych przepisach Konstytucji, które stanowią, że rodzina znajduje się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej oraz że państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia jej dobro. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych (art. 71). Zgodnie z wykładnią Trybunału Konstytucyjnego, przepisy Konstytucji nakazują podejmowanie przez państwo takich działań, które umacniają więzi między osobami tworzącymi rodzinę, a zwłaszcza więzi istniejących między rodzicami i dziećmi oraz między małżonkami. Mimo że Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje pojęcia rodziny wprost, to jednak zgodnie z art. 23 i 27 k.r.o. rodzinę tworzą kobieta i mężczyzna poprzez zawarcie związku małżeńskiego. Zawarcie związku małżeńskiego w sposób przewidziany przez k.r.o. stanowi zdarzenie prawne, którego bezpośrednim skutkiem jest założenie rodziny.

Rodzina została zdefiniowana także w innych aktach prawnych (na potrzeby przepisów w tych aktów), np. w Kodeksie cywilnym, w ustawie o Karcie Dużej Rodziny, w ustawie o świadczeniach rodzinnych, o pomocy państwa w wychowaniu dzieci czy w ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, a także w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych i ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Rodzina w ujęciu socjologicznym

Rodzina pełni ważną rolę w naszym społeczeństwie. Rodzina jako jedyna grupa społeczna stwarza dziecku niepowtarzalne warunki rozwoju psychicznego, moralnego i społecznego, a także możliwość wyrównywania postaw emocjonalnych. Do podstawowych funkcji rodziny należy funkcja:

• – opiekuńczo–zabezpieczająca (polega na opiece nad dziećmi, chorymi i starszymi oraz zabezpieczeniu środków potrzebnych do życia),
• – prokreacyjna (która polega na zaspokajaniu podstawowych potrzeb emocjonalnych i rodzicielskich małżonków i pozwala na biologiczne przetrwanie społeczeństwa),
• – ekonomiczna (zaspakajanie potrzeb materialnych rodziny),
• – seksualna (społeczna akceptacja formy współżycia płciowego),
• – socjalizacyjna (czyli wychowanie potomstwa i nadanie członkom swojej rodziny odpowiedniej pozycji społecznej),
• – rekreacyjna (rekreacyjno-towarzyska) i kulturowa – umożliwia zaspakajanie potrzeb odpoczynku, relaksu, rozrywki.

Problemy współczesnej rodziny mają różnorodny charakter. Mogą pojawić się zjawiska patologiczne takie jak alkoholizm, bezrobocie, czy konflikty pokoleniowe. Poważnym problemem jest także zanik więzi rodzinnych wywołany emigracją zarobkową obojga rodziców lub jednego z nich. Kryzys współczesnych rodzin przejawia się m.in. w spadku liczby zawieranych małżeństw, spadku dzietności, wzroście liczby rozwodów czy zaniku więzi pomiędzy pokoleniami.

Przypisy

[1] J. Strzebińczyk, Prawo rodzinne, Kraków 2002, s. 127 i n.
[2] J. Winiarz, Prawo rodzinne, Warszawa 1994, s. 33 i n.
[3] J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa 2005, s. 78