Prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego, a także zakres odpowiedzialności, precyzyjnie określają przepisy ustawy Prawo budowlane.
Spis treści
Uczestnicy procesu budowlanego
Zgodnie z art. 17 ustawy Prawo budowlane (dalej jako „pr. bud.”), uczestnikami procesu budowlanego, w rozumieniu ustawy, są:
- inwestor,
- inspektor nadzoru inwestorskiego,
- projektant,
- kierownik budowy lub kierownik robót.
Spośród czterech wymienionych uczestników procesu budowlanego niewątpliwie najistotniejszym jest inwestor. Bez niego nie można mówić w ogóle o istnieniu procesu budowlanego. Dopiero zrodzenie się u inwestora sprecyzowanego zamiaru podjęcia realizacji inwestycji budowlanej i zlecenie pierwszych czynności polegających na przygotowaniu inwestycji umożliwiają prowadzenie procesu budowlanego. Pozostali (poza inwestorem) uczestnicy procesu budowlanego nie mają przymiotu samodzielnych uczestników. Ich byt w procesie budowlanym jest ściśle związany z inwestorem, który jest inicjatorem tego procesu. Z tą kwestią wiąże się okoliczność, że tylko inwestor jest stroną w administracyjnym postępowaniu budowlanym.
Inwestor
Podstawowe obowiązki inwestora, aczkolwiek niewyłączne, określa art. 18 pr. bud. Zgodnie z tym przepisem, do obowiązków inwestora należy zorganizowanie procesu budowy, z uwzględnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, a w szczególności zapewnienie:
- opracowania projektu budowlanego i, stosownie do potrzeb, innych projektów,
- objęcia kierownictwa budowy przez kierownika budowy,
- opracowania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,
- wykonania i odbioru robót budowlanych,
- w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania robót budowlanych lub warunkami gruntowymi, nadzoru nad wykonywaniem robót budowlanych
– przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych.
Przepis ten nie określa obowiązków inwestora przez wyliczenie ich wszystkich, lecz wskazuje jedynie na przykładowe. Poza tymi wymienionymi w art. 18 pr. bud., do obowiązków inwestora należy m. in. zapoznanie się (we własnym zakresie, w momencie powzięcia zamiaru realizacji określonej budowy) z obowiązującymi przepisami mającymi istotne znaczenie w przedmiotowym zakresie, ewentualne skorzystanie z fachowego doradcy prawnego, którego pomoc powinna zabezpieczyć inwestora przed skutkami wadliwych prawnie czynności lub brakiem wymaganych czynności. Także skorzystanie z pomocy doradcy posiadającego odpowiednią dla danego rodzaju obiektu budowlanego wiedzę techniczno-budowlaną, powinno ustrzec inwestora przed negatywnymi skutkami nieprawidłowej oceny możliwości realizacji przedmiotowego zamierzenia budowlanego.
W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 14 maja 2018 r. (sygn. II OSK 2943/17) sąd zauważył, że ustawa Prawo budowlane nie definiuje pojęcia „inwestora”, ale przyjmuje się, że jest nim sprawca samowoli budowlanej, czyli podmiot, który we własnym imieniu i na własną rzecz prowadzi roboty budowlane. Za dopuszczalne uznaje się też skierowanie nakazu rozbiórki do inwestora, który nie jest właścicielem (bądź jest współwłaścicielem) nieruchomości, na której obiekt budowlany zrealizowano, a w szczególności gdy nastąpiło to bez zgody właściciela (współwłaścicieli) nieruchomości. Wyrok został wydany wprawdzie na tle ustalenia sprawcy samowoli budowlanej , ale ma on też szersze znaczenie wobec wskazania, że inwestorem jest zawsze podmiot prowadzący roboty budowlane na własną rzecz i we własnym imieniu.
Projektant budowlany
Artykuł 20 pr. bud. poświęcony jest kwestii obowiązków, jakie ustawodawca nakłada na projektanta jako szczególnie ważnego uczestnika procesu budowlanego. To do projektanta jako osoby legitymującej się wymaganymi uprawnieniami budowlanymi (określonymi w przepisach dotyczących samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie) należy obowiązek opracowania projektu budowlanego w sposób zgodny z wymaganiami ustawy, ustaleniami określonymi w decyzjach administracyjnych dotyczących zamierzenia budowlanego, obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej (art. 20 ust. 1 pkt 1 pr. bud.), przy czym obowiązek ten został określony jako podstawowy.
Obowiązkiem projektanta jest także:
- – zapewnienie, w razie potrzeby, udziału w opracowaniu projektu osób posiadających właściwe uprawnienia budowlane oraz wzajemne skoordynowanie techniczne wykonanych przez te osoby opracowań projektowych,
- – sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę projektowanego obiektu budowlanego, uwzględnianej w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,
- – określenie obszaru oddziaływania obiektu,
- – uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnień i sprawdzeń rozwiązań projektowych w zakresie wynikającym z przepisów,
- – wyjaśnianie wątpliwości dotyczących projektu i zawartych w nim rozwiązań;
- – sporządzanie lub uzgadnianie indywidualnej dokumentacji technicznej,
- – sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub organu administracji architektoniczno-budowlanej w zakresie stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem i w zakresie uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.
Warto nadmienić, że architekci w związku z podejmowaniem zawodowej działalności ponoszą w szczególności odpowiedzialność cywilną, dyscyplinarną oraz zawodową. Zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej architektów określa ustawa z 15.12.2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa.
Kierownik robót budowlanych
Kierownikiem robót budowlanych jest osoba, która kieruje wykonywaniem obiektu budowlanego w określonym miejscu lub jego odbudową, rozbudową czy też nadbudową. Zgodnie z art. 22 pr. bud. do podstawowych obowiązków kierownika budowy należy:
- przejęcie od inwestora i odpowiednie zabezpieczenie terenu budowy,
- prowadzenie dokumentacji budowy,
- zapewnienie geodezyjnego wytyczenia obiektu oraz zorganizowanie budowy i kierowanie budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z projektem lub pozwoleniem na budowę i z przepisami,
- koordynowanie działań i realizacji zadań zapobiegających zagrożeniom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia i zapewniających ich przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych,
- wprowadzanie niezbędnych zmian w informacjach dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia sporządzonych przez projektanta i wynikających z postępu wykonywanych robót budowlanych,
- podejmowanie niezbędnych działań uniemożliwiających wstęp na budowę osobom nieupoważnionym,
- zapewnienie przy wykonywaniu robót budowlanych stosowania wyrobów o należytych właściwościach użytkowych,
- wstrzymanie robót budowlanych w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia oraz bezzwłoczne zawiadomienie o tym właściwego organu,
- zawiadomienie inwestora o wpisie do dziennika budowy dotyczącym wstrzymania robót budowlanych z powodu wykonywania ich niezgodnie z projektem,
- realizacja zaleceń wpisanych do dziennika budowy,
- zgłaszanie inwestorowi do sprawdzenia lub odbioru wykonanych robót ulegających zakryciu bądź zanikających oraz zapewnienie dokonania wymaganych przepisami lub ustalonych w umowie prób i sprawdzeń instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych przed zgłoszeniem obiektu budowlanego do odbioru,
- przygotowanie dokumentacji powykonawczej obiektu budowlanego,
- zgłoszenie obiektu budowlanego do odbioru odpowiednim wpisem do dziennika budowy oraz uczestniczenie w czynnościach odbioru i zapewnienie usunięcia stwierdzonych wad, a także przekazanie inwestorowi oświadczenia o zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym lub warunkami pozwolenia na budowę oraz przepisami, a także o doprowadzeniu do należytego stanu i porządku terenu budowy, a także – w razie korzystania – drogi, ulicy, sąsiedniej nieruchomości, budynku lub lokalu.
Co więcej, zgodnie z art. 21a ust. 1 pr. bud., w sytuacjach wskazanych w ustawie kierownik budowy jest obowiązany, w oparciu o informację dotyczącą bezpieczeństwa i ochrony zdrowia sporządzoną przez projektanta, sporządzić lub zapewnić sporządzenie takiego planu przed rozpoczęciem budowy.
Inspektor nadzoru
W Prawie budowlanym (art. 18 ust. 2) zasadą jest, iż ustanowienie inspektora nadzoru inwestorskiego na budowie należy do uprawnień inwestora. Od tej zasady występują jednak wyjątki. Jednym z nich jest nakazanie inwestorowi, aby w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania robót budowlanych lub warunkami gruntowymi zapewnił (a więc nie ma tu swobody uznania) nadzór nad wykonywaniem robót budowlanych. Nadzór ten sprawuje inspektor nadzoru inwestorskiego.
Podstawowym obowiązkiem inspektora nadzoru inwestorskiego jest reprezentowanie inwestora na budowie przez sprawowanie kontroli zgodności jej realizacji z projektem lub pozwoleniem na budowę, przepisami i zasadami wiedzy technicznej. Jest to rola całkowicie odmienna od tej, jaką odgrywa kierownik budowy. Kierownik budowy pełni funkcję organizatorsko-kierowniczą, związaną z procesem budowlanym już od przejęcia od inwestora i odpowiedniego zabezpieczenia terenu budowy, aż do zakończenia faktycznego budowy i przygotowania jej do prawnego zakończenia. Inspektor nadzoru inwestorskiego jest uczestnikiem procesu budowlanego, który pełni w imieniu i na rzecz inwestora funkcję nadzoru nad prawidłowym prowadzeniem budowy.
Zgodnie z art. 25 pr. bud. do pozostałych obowiązków inspektora nadzoru inwestorskiego należy:
- sprawdzanie jakości wykonywanych robót budowlanych i stosowania przy wykonywaniu tych robót wyrobów o należytych właściwościach użytkowych,
- sprawdzanie i odbiór robót budowlanych ulegających zakryciu lub zanikających, uczestniczenie w próbach i odbiorach technicznych instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych oraz przygotowanie i udział w czynnościach odbioru gotowych obiektów budowlanych i przekazywanie ich do użytkowania,
- potwierdzanie faktycznie wykonanych robót oraz usunięcia wad, a także, na żądanie inwestora, kontrolowanie rozliczeń budowy.
Ustawodawca podkreślił, że ta reprezentacja inwestora następuje „na budowie”, co oznacza, że inspektor nadzoru inwestorskiego działa wyłącznie w ramach budowy (na terenie budowy), jego funkcja zaś nie może być wykonywana na zewnątrz, tj. wobec osób trzecich i podmiotów zewnętrznych.
