Czy cały spadek można przekazać komuś spoza rodziny? Konsekwencje prawne

Polskie prawo spadkowe dopuszcza pełną swobodę testowania, co oznacza, że spadkodawca może w testamencie zapisać cały majątek dowolnie wybranej osobie – niezależnie od pokrewieństwa. Oznacza to, że majątek po śmierci właściciela może przypaść przyjacielowi, sąsiadowi, fundacji czy też nawet osobie zupełnie obcej. Warunkiem skuteczności takiego rozporządzenia jest sporządzenie ważnego testamentu. Jak kształtują się wtedy jednak kwestie dotyczące zachowku?

Przekazanie spadku komuś spoza rodziny

W przypadku braku testamentu obowiązuje dziedziczenie ustawowe, które przewiduje dziedziczenie w pierwszej kolejności przez najbliższą rodzinę (dzieci, małżonka, rodziców itd.). Sporządzenie testamentu umożliwia jednak odstąpienie od tej reguły. Spadkodawca może w testamencie całkowicie pominąć rodzinę i wskazać wyłącznie osobę spoza tego kręgu. Nie oznacza to jednak, że członkowie najbliższej rodziny pozostają całkowicie bez ochrony.

Kluczowym ograniczeniem swobody testowania jest instytucja zachowku. Osoby najbliższe spadkodawcy – zstępni (dzieci, wnuki), małżonek oraz rodzice – mają prawo do zachowku, jeżeli zostały pominięte w testamencie i nie zostały wydziedziczone lub nie zrzekły się dziedziczenia. Zachowek to roszczenie pieniężne, które przysługuje uprawnionym względem osoby, która odziedziczyła majątek (np. osoby spoza rodziny). Oznacza to, że jeśli np. ojciec przekaże cały swój majątek sąsiadowi, a pominie córkę, ta będzie mogła domagać się od sąsiada zapłaty sumy odpowiadającej wartości swojego zachowku.

Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – to wtedy należą mu się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału. W praktyce więc spadkobierca testamentowy, mimo iż zgodnie z wolą spadkodawcy miał odziedziczyć wszystko, może zostać zobowiązany do wypłaty znacznych kwot na rzecz uprawnionych do zachowku.

Co wtedy z podatkiem od spadku?

Odrębnym problemem związanym z dziedziczeniem przez osoby spoza rodziny są kwestie podatkowe. Zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn, spadkobiercy dzielą się na trzy grupy podatkowe – im dalsza grupa, tym niższa kwota wolna od podatku i wyższe stawki.

Osoba spoza rodziny znajduje się w III grupie podatkowej, a więc:

kwota wolna od podatku to tylko 4902 zł,
po jej przekroczeniu trzeba zapłacić 12%, 16% lub 20% podatku, w zależności od wartości spadku.

Dla spadku o wartości powyżej 20 556 zł podatek może być bardzo wysoki: 2877,90 zł + 20% nadwyżki ponad tę kwotę. Dla przykładu – od spadku o wartości 100 000 zł, osoba obca zapłaci ponad 18 000 zł podatku. Dla porównania: najbliższa rodzina – jeśli zgłosi nabycie spadku w terminie 6 miesięcy – jest całkowicie zwolniona z podatku.

Istnieje jednak rozwiązanie pozwalające uniknąć podatku od spadku – w sytuacji, gdy osobą obdarowaną jest opiekun spadkodawcy. Zgodnie z art. 16 ustawy o podatku od spadków i darowizn, jeśli osoba sprawowała opiekę nad spadkodawcą przez co najmniej 2 lata, a wcześniej została do tego zobowiązana na mocy pisemnej umowy z notarialnym poświadczeniem podpisu, to może odziedziczyć nieruchomość (do 110 m²) bez konieczności płacenia podatku. Ten sposób przekazania majątku sprawdza się jednak wyłącznie w odniesieniu do budynków i lokali mieszkalnych.

Podsumowując, spadkodawca może przekazać cały spadek osobie spoza rodziny, jednak powinien mieć świadomość tego,że pominięci członkowie rodziny mogą domagać się zachowku. Dlatego przy planowaniu takiego rozporządzenia majątkiem warto skorzystać z pomocy prawnika, aby właściwie sporządzić testament i – w miarę możliwości – ograniczyć ryzyko sporów oraz obciążeń finansowych.