Każdy, kto jest w trudnej sytuacji finansowej może być zwolniony z kosztów sądowych oraz bezpłatnie korzystać podczas procesu z pomocy adwokata lub radcy prawnego. Innymi słowy, osoba taka może wystąpić o przyznanie prawnika z urzędu. Wcześniej otrzymanie takiej pomocy z urzędu było możliwe tylko w sytuacji, gdy osoba ubiegająca się o tę pomoc była w całości lub częściowo zwolniona z kosztów sądowych (czyli kosztów obejmujących opłaty sądowe – wpis i opłatę kancelaryjną oraz zwrot wydatków, np. na biegłych). Obecnie wymóg ten został zniesiony.
Kto może uzyskać adwokata z urzędu?
Zgodnie z art. 117 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako „kpc”), zarówno strona zwolniona od kosztów sądowych w całości lub w części jak i strona, która z takiego zwolnienia nie korzysta, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego.
Możliwość taka przysługuje podmiotom niezwolnionym od kosztów sądowych gdy:
- – osoba fizyczna złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (art. 117 § 2 kpc);
- – osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego (art. 117 § 3 kpc).
Sam wniosek może zostać złożony właściwie na każdym etapie toczącego się postępowania. Nie ma również przeszkód, by wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego został zgłoszony do sądu zanim jeszcze zostanie wniesiony pozew.
Wniosek i oświadczenie majątkowe
Zgodnie z art. 117 § 4 kpc, wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona zgłasza wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Osoba fizyczna powinna dołączyć do takiego wniosku oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania (art. 117(1) § 1 kpc). Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Formularz ten dostępny jest w budynku sądu w Biurze Obsługi Interesanta lub na stronie internetowej.
W oświadczeniu należy podać wszelkie informacje o stanie rodzinnym (imiona, daty urodzenia, stopień pokrewieństwa), dochodach i źródłach utrzymania (pracodawcy i wysokość zarobków), posiadanych nieruchomościach (również współwłasność), wartościowych przedmiotach (o wartości wyższej niż 10 tys. zł), posiadanych oszczędnościach (lokaty, obligacje itp.) oraz stałych kosztach utrzymania (opłaty, koszty leczenia, raty kredytów). W miarę możliwości warto do takiego oświadczenia dołączyć dokumenty, które potwierdzą podane przez nas informacje, np. zaświadczenie o zarobkach czy rachunki za gaz.
Jeżeli wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego składany jest łącznie z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, osoba fizyczna dołącza tylko jedno oświadczenie.
Uwzględnienie wniosku
Zgodnie z art. 117 § 5 kpc, sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny, a strona nie jest w stanie ponieść kosztów jego wynagrodzenia bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Co istotne, podstawą oddalenia wniosku nie może być skorzystanie przez osobę fizyczną z nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, o których mowa w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (Dz. U. z 2019 r. poz. 294).
Zgodnie z art. 118 § 2 kpc, adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej.
Mam pełnomocnika. Czy muszę stawić się w sądzie?
Ustanowienie pełnomocnika nie powoduje całkowitego braku konieczności stawienia się w sądzie. Sąd ma bowiem prawo wezwać stronę do osobistego stawiennictwa, np. celem przesłuchania. W takiej sytuacji pełnomocnik nie może złożyć zeznań za stronę.
